1945-1950 arasında temelleri atılan ve daha sonraki dönemlerde etkisi ve uygulama alanı genişleyerek sürdürülen ABD’ye bağımlılık, resmi politikaya o denli yerleşmiştir ki; ihtilaller, darbeler dahil hiçbir yönetim değişikliği bu politikayı değiştirememiştir. ABD için Ortadoğu, “siyasi, askeri ve ekonomik çıkarların birleştiği kavşaktır ve yaşamsal önemdedir”. Bu nedenle Amerikalılar, Türkiye’yi “hiçbir koşulda bırakılmayacak” bir ülke olarak görür. Yüzyıl başında askeri güçle elegeçirilmek istenen Türkiye, bugün siyasi ve ekonomik ilişkilerle elegeçirilmiş, emperyalizm içsel bir olgu durumuna gelerek ülke içine yerleşmiştir.
1950 Sonrası; Hızlanan Süreç
14 Mayıs 1950’de yapılan seçimlerle Demokrat Parti yüzde 53,3 oranında oy alıp 408 milletvekili kazanarak (tüm milletvekili sayısı 487) yönetime geldi. Demokrat Parti’ye öncülük edenler, benzerleri o günkü CHP içinde de bolca bulunan, büyük toprak iyeleri (sahipleri), üst bürokratlar ve savaş varsılları, oy verenler ise cemaatlerden yoksul köylülere dek milli şef dönemine tepki duyan kitlelerdi. Türkiye, dış kaynaklı istemler ve milli şefin kararıyla birdenbire ‘demokrasiye’ geçmişti. Ancak, “bu iş” o denli kolay değildi kuşkusuz. Demokrasi gel deyince gelen bir nesne değildi.
Türkiye’ye tepeden indirilen ‘demokrasi’, Batıda görülen ve oluşumunu, sanayi devrimiyle gelişen kapitalizmin yarattığı aydınlanmaya dayanan bir demokrasi değildi. Geriliğin ve ilkelliğin yaygın olduğu, sanayisi bulunmayan ve uluslaşma sürecini henüz tamamlamamış yoksul bir tarım ülkesine, dış güdümlü birçok partili düzen getiriliyordu. 1939’da başlayan ödün verme süreci sürüyordu.
Kemalizm’den Ödün Verme Yarışı
1950-1960 arasındaki CHP-DP çekişmesi Kemalizm’den ödün vermenin aracı olarak kullanılmıştır. Toplumsal ve kültürel düzeyi ayrımlı olmayan, benzer politik düşüncelere sahip ve ulusal bilinci yetersiz insanlar, karşıt iki topluluk oluşturarak, siyasi savaşım adına yapay düşmanlıklar içine sokulmuştur. Karşıtlığın ilkelliği, bu ilkelliğe uyum gösteren insanların kolayca devlet yönetimine taşınmasına yol açmış ve bunlar günlük çıkarlar için ulusal haklardan ödün vermeye yatkın “yöneticiler” durumuna gelmiştir.
DP yönetime geldiğinde, Türkiye’yi Batıya bağlayan anlaşmalar büyük oranda bitirilmişti. BM, Dünya Bankası, IMF, Truman Doktrini, GATT’a girilmiş, ABD ile ikili anlaşmalar imzalanmıştı. DP yöneticileri de bu anlaşmaları en az CHP’liler kadar istekle imzalayacak nitelikte insanlardı ancak öyle olmasalar bile yapabilecekleri bir şey yoktu. Türkiye, ‘dönüşü olmayan bir nehirde’ yolculuğa çıkmıştı.
DP yönetime gelince, bugüne dek bütün partilerin yaptığı gibi, söylediklerini değil söylemediklerini yaptı. Menderes, hükümeti kurar kurmaz önce yönetimini güvenceye alma düşüncesiyle ordunun üst kademelerinde değişiklikler yaptı. Hemen arkasından 16 Haziran 1950’de Arapça ezan yasağını kaldırdı. Radyoda dini yayınlar yapılmasına izin verdi. Köy okullarına din dersi koydu. Anayasa’nın adı yeniden Teşkilatı Esasiye Kanunu yapıldı. Dil devrimine karşı, dizgeli (sistemli) bir politika uyguladı.
Dış siyasetteki ilk uygulama Kore’ye asker göndermek oldu. (25 Haziran 1950) Kore Savaşı’na katılmayı eleştirenlere ağır hapis cezaları getirildi. NATO’ya girildi ve bir bayram coşkusuyla kutlandı. Atatürkçü dış politikayla bağdaşmayan Bağdat ve Balkan Paktlarına katılındı. Ulusal Kurtuluş Savaşı veren Kuzey Afrika ülkelerine (Tunus, Fas, Cezayir) karşı, sömürgeci devletler desteklendi. Süveyş Kanalı’nı ulusallaştıran Nasır’a karşı, İngiltere’nin yanında yer alındı.
Yabancı Sermayenin özendirilmesi için, kapitülasyon koşullarına benzeyen, Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu ve Petrol Kanunu çıkarıldı. Yoğun bir biçimde dış borç alındı. 1958 yılında dış borçlar ödenemez duruma geldi ve o yıl yüzde 320 oranında bir devalüasyon yapıldı.
“Küçük Amerika Olacağız”Celal Bayar, 1954 yılında abartılmış törenler ve gösterişli uğurlamalarla resmi bir gezi için ABD’e gitti. 25 Ocak’ta Washington’ta düzenlediği basın toplantısında şunları söyledi: “Türk milletinin satın alma gücünün artması ve hayat standartının yükselmesiyle, ülkemiz mamul maddeler ve tüketim malları için büyük bir pazar durumuna gelecektir. Türkiye’ye harcanacak her dolar, verimli bir toprağa ekilmiş refah ve bereket filizleri verecek bir tohum gibidir.” 1
Celal Bayar, 20 Ekim 1957 günü, seçim çalışmaları sırasında kendisini dinlemek için Taksim’de toplanan kitleye şunları söylüyordu: “Otuz yıl sonra Türkiye, küçük bir Amerika olacaktır.” 2 (Otuz yıl sonra Celal Bayar’ın Cumhurbaşkanlığı koltuğunda Turgut Özal’ın oturduğu düşünülürse, Bayar’ın yanılmadığı söylenebilir.)
NATO Ve Askeri Bağımlılık
Türkiye 18 Şubat 1952’de NATO’ya girdi. NATO olayının, Sovyetler Birliği’nden yardım alarak Batıya karşı bağımsızlık savaşı veren bir ülke olan Türkiye için üzünçlü (dramatik) bir öyküsü vardır.
Türkiye, İngiltere ve Fransa’ya karşı ulusal kurtuluş savaşı vermiş ve Atatürk döneminde kendine güvenmeyi temel alan tam bağımsızlık politikası izlemiş bir ülkeydi. Hiçbir büyük devletle bağlayıcı askeri anlaşma yapmamış ve komşu devletlerin tümüyle güvene dayalı dostluk ilişkileri geliştirilmişti. Emperyalist kuşatılma altında yaşayan Sovyetler Birliği ile dış politikada karşılıklı güvene dayalı sıkı bir işbirliği yapmıştı. Balkanları, yansız bir barış ve özgürlük bölgesi yapmak için her çabayı göstermişti. 3
NATO’nun temel ereği, Sovyetler Birliği ve dünyaya yerleştirilecek olan yeni düzenin askeri gücünü oluşturmaktı. Türkiye’nin böyle bir örgüte girmesinin Atatürkçü dış politika açısından ne anlama geldiği, uzun süre dile getirilmemiş, daha sonra bu konuyu ele alanlar ise baskıyla karşılaşmıştır.
“Askeri Kolaylıklar Anlaşması”
NATO’nun anayasası; Kuzey Atlantik Antlaşmasına Taraf Devletler Arasında Kuvvetlerin Statüsüne Ait Antlaşma adlı ana sözleşmedir. Türkiye ana sözleşmeden ayrı olarak, 23 Haziran 1954 tarihinde Askeri Kolaylıklar Anlaşması imzalamıştır. Bu anlaşmaya dayanarak ABD ile Türkiye arasında yüzden çok uygulama anlaşması yapılmıştır. Başka NATO ülkelerinde uygulanmayan bu anlaşmalar, ABD’nin Türkiye’deki çalışmalarına büyük kolaylıklar getirmektedir. Türkiye üzerinde kurulan üs ve tesislerin Amerikalılar tarafından yönetilmesi, buralara general dahil hiçbir Türk subayının girememesi bu tür ‘kolaylık’ lardandır.
ABD, anlaşmalarda kendince eksik gördüğü konuları, Türk Hükümetine verdiği notalarla çözmüştür. Örneğin; Askeri Kolaylıklar Anlaşması’nın imzalandığı gün, ABD bir nota vermiş ve bu nota Türk Hükümetince hemen kabul edilmiştir. Amerikalılara başka NATO ülkelerinde olmayan ayrıcalıklar tanıyan bu nota, TBMM’nin gündemine bile getirilmemiştir. Notanın 2.başlamına (maddesine) göre, Türkiye’ye giren ve çıkan Amerikan askerlerinin giriş ve çıkışlarını Türk Hükümeti denetleyemeyecektir. O yıllarda Türkiye’de değişik yerlerde 30 binden fazla Amerikan Askeri olduğu ve uygulamanın Türkiye’de iş yapacak olan Amerikalı müteahhit ve çalışanlarına dek genişletildiği gözönüne alındığında, konunun önemi daha iyi anlaşılacaktır. Amerikalıların ülkelerine dönerken kullandıkları ev eşyalarını gümrüksüz satabilmeleri bile bu anlaşmada yer almıştı. 4
NATO’ya girmek istemenin, ‘Rus tehdidine’ dayanan zorunlu bir kabullenme değil, kökleri Hürriyet ve İtilaf ile İttihat ve Terakki’ye dek uzanan, Terakkiperver ve Serbest Fırkalarla süren Batı uyduculuğuna dayandığını kabul etmek gerekiyor.
Atatürk’ün ölümünden sonra CHP’ne egemen olan, 1950’den sonra varlığını DP ile sürdürerek günümüze dek uzanan anlayış, bu temel üzerinde yükselmiştir. İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığının son günlerinde bir Amerikalı gazeteciye söylediği şu sözler, Atatürk sonrasında Türkiye’yi yöneten politik istencin (iradenin); ne olduğunu açık bir biçimde ortaya koyar: “Eğer Rusya gelip de aradaki anlaşmazlıkları olumlu bir biçimde çözme teklifinde bulunsa bile ben Türk siyasetinin Amerikan siyasetiyle el ele gitmeye devam etmesi taraftarıyım.” 5
Kore Serüveni
Üç yıl süren Kore Savaşı sırasında Türk Birliği 721 şehit, 2147 yaralı, 175 kayıp verdi. 6 Meclis kararı bile alınmadan girişilen Kore serüveni, birçok Türk ailesine giderilmez acılar verdi. Ancak, belki de ondan daha önemlisi, emperyalizmi ilk kez yenilgiye uğratan bir ulusun, para ve kazançtan başka bir şey düşünmeyen bir ülkenin çıkarlarına alet olmasıydı.
ABD Temsilciler Meclisi Başkanı J. Martin, 30 Haziran 1953 günü Temsilciler Meclisi’nde yaptığı konuşmada şunları söylüyordu: “Bir Amerikalı askerinin bakımı yılda 11 bin dolara mal olmaktadır. Dünyanın en iyi savaşçılarından biri olan bir Türk askerini donatmak için yılda yalnızca 570 dolar gerekir.” 7
Bu sözlerden 4,5 yıl sonra, 12 Ocak 1958’de Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ABD Büyükelçisi Suat Hayri Ürgüplü, New York Ticaret odasında yaptığı konuşmada, rakamları değişse de Amerikalılarla aynı dilden konuşuyor ve şunları söylüyordu: “Türk askeri 136 dolara, Amerikan askeri ise 5500 dolara mal olmaktadır.” 8
Vergi Bağışıklığı (Muafiyeti) Anlaşması
23 Haziran 1954 tarihli anlaşmalar zincirinin sondan bir önceki anlaşması, Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri Arasındaki Vergi Muafiyetleri Anlaşmasıdır. Yalnızca Amerikalıların yararlandığı bu özel anlaşma, Türkiye’deki ABD varlığını, adeta devlet içinde devlet durumuna getirmekte; vergisiz, gümrüksüz, denetimsiz ve yargı organlarından uzak yasa üstü bir konuma getirmektedir. 9
Anlaşmanın 2.başlamı bütün Türk vatandaşlarının ödemekle zorunlu olduğu ve ödediği; dışalım (ithalat) vergisi, resim ve ücretler, işlem vergisi, taşıma resmi, harçlar ve damga resmi, elektrik ve havagazı tüketimi üzerinden devlet ve belediyelerce alınan resimler, içerde elde edilen akaryakıt üzerinden alınan vergiler, telgraf ve telefon üzerinden alınan milli savunma vergisi, gemi ve uçaklar dolayısıyla liman ve hava meydanlarından alınan resim ve ücretler, belediyece alınan ilan ve tellaliye resimleri, şeker tüketim vergisi, tütün ve içkilerden alınan tekel resmi, savunma ve özel tüketim vergileri Amerikalılardan alınmayacaktı.
Anlaşmanın 3.başlamına göre vergi bağışıklıkları (muafiyetleri), ABD’ne ait şirket ve bireyler ya da bunlar tarafından görevlendirilen ABD uyruklu kişileri de kapsayacak, bunlar yukarıdaki vergilere ek olarak gelir ve kurumlar vergileri de ödemeyecekti. Vergi bağışıklıkları ayrıca uyruğuna bakılmaksızın; ABD tarafından finanse edilen yatırımlara ait yükleniciler (müteahhitler) ya da onlarla çalışan taşeronlar tarafından yapılan giderleri de kapsayacaktı. (5.başlam) 10
Askeri İşgal Yetkisi
İsmet İnönü’nün başlattığı ikili anlaşmalar, kapsamı ve uygulama alanları genişletilerek sürdürüldü. Sayısı ve niteliği bugün bile bilinmeyen bu anlaşmalardan en önemlisi, tam metni açıklanmamış olan 5 Mart 1959 anlaşmasıdır. Anlaşmanın basına sızan bölümlerinde, göründüğü kadarıyla, anlam bozukluğu içeren karışık tümceler ve yoruma bağlı net olmayan anlatımlarla çok çekinceli yükümlülükler altına giriliyor, ABD’ye Türkiye’ye askeri karışma (müdahale) yetkisi veriliyordu.
Ana sözleşmenin giriş bölümünde Amerika Birleşik Devletleri’ne, “Türkiye’nin siyasi bağımsızlığına ve toprak bütünlüğüne karşı yapılacak her türlü tehdidi çok ciddi bir biçimde tetkik etmek...” gibi bir görev veriliyor, sonraki altı başlamda ise ABD’nin “doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak; tecavüz, sızma, yıkıcı faaliyet, sivil saldırı, dolaylı saldırı hallerinde...” Türkiye’ye karışması kabul ediliyordu. 11 “Dolaysız saldırı”, “dolaylı saldırı”, “tecavüz” ve özellikle “sivil saldırı” gibi kavramların ne anlama geldiği açıkça tanımlanmamış, bunlar Amerikalılar’ın yorumuna bırakılmıştı. Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu, 4 Nisan 1960’da bu gerçeği kabul edecek ve yaptığı açıklamada “bu konulardaki takdir hakkının Amerikalılara ait olduğunu” söyleyecektir. 12
Anlaşmalar Karmaşası
Türk hükümet yetkilileri, ikili anlaşmaların Türkiye için taşıdığı olumsuzlukları ve anlaşmalar arası bağlantıların doğurduğu karmaşık sorunları çözmek bir yana kavrayabilecek düzeyde bile değildi. Yapılan anlaşmaların kaç tane olduğu, hangi bakanlığı ya da bakanlıkları ilgilendirdiği, ne zaman yapıldığı, süresinin ve uygulama sorunlarının neler olduğunu bilen bir devlet kuruluşu yoktu. Amerikalılar bu durumdan yararlanıyor ve zaman zaman, anlaşmalarda olmayan uygulamaları da varmış gibi öne sürüyordu.
27 Mayıs 1960’dan sonra Amerikalılarla yapılan gizli anlaşmaların neler olduğunun incelenmek üzere anlaşmaların bir araya toplanması, Dışişleri Bakanlığı’ndan isteniyor. Yapılan uzun araştırmalardan sonra anlaşmalar bir araya getiriliyor ve Amerikalıların ellerinde olduğunu söylediği kimi, ikili anlaşmaların, ilgili Türk orununun (makamlarının) dosya ve belgeliklerinde (arşivlerinde) olmadığı ortaya çıkıyor. 13
1966 yılında emekli olan Cevdet Sunay’ın yerine Genelkurmay Başkanı olan Cemal Tural ikili anlaşmalar sorununa önem vermişti. Türkiye, özellikle Johnson Mektubu’ndan sonra 23 Haziran 1954 tarihli Askeri Kolaylıklar Anlaşmasının yenilenmesini istiyordu. ABD bunu kabul etti ancak uzun süre toplantılara katılmadı. Genelkurmay bu iş için bir çalışma ekibi kurmuş, Dışişleri Bakanlığından bilgili ve genç elemanlar da alarak konuya iyi hazırlanmıştı. Bu arada Genelkurmay Başkanı ABD’ye davet edildi. Daveti kabul eden Cemal Tural, Cumhurbaşkanı protokolü ile karşılandı. Tural döndüğünde ikili anlaşmalar konusunda ayrımlı düşünmeye başlamıştı. ABD, toplantılara 9 ay sonra oturduğunda, artık Genelkurmay değişiklik komisyonuna katılmıyordu. Konuyla ilgili karargah subayları ya yerlerinden alınmış ya da emekli olmuştu. 14
İkili anlaşmalar, Türkiye’nin geldiği durumun belirleyici öğeleridir. Toplum yaşamındaki yerleri, hiçbir hükümetin karşı çıkmadığı ya da çıkamadığı düzeyde yerleşik durumdadır. Bağımsız ulusal politika belirleme ve uygulama, düşünsel düzeyde bile artık gündemde değildir. Devleti küçültüp güçsüzleştirmeyi amaç edinen politikacılar, her dönemde değişik parti adlarıyla belirleyici devlet yetkilileri durumuna gelmektedir. Bunlar, ulusal çözülmeye yönelen ve toplumsal gerilimlerin kaynağı olan sorunların nedeni olarak, uluslararası küresel politikalarla Türkiye’nin bütünleşmiş olmasını değil, tam tersi yeterince bütünleşmemiş olmasını görmektedir. Hükümet etme yetkilerini sonuna dek bu yönde, çoğu kez yetkilerini de aşan biçimde kullanmaktadır.
Köklü Yerleşim
1945-1950 arasında temelleri atılan ve daha sonraki, dönemde etkisi ve uygulama alanları genişletilerek sürdürülen dışa bağımlı politika o denli yerleşik duruma gelmiştir ki, ihtilaller ve darbeler dahil hiçbir yönetim değişikliği bu politikayı değiştirmemiştir. En köktenci ve en Atatürkçü gözüken 27 Mayıs devrimi bile ’devrimi’ Türk halkına; “NATO’ya, CENTO’ya bağlıyız” diyerek duyurmuştur. Dış kaynaklı politik ve ekonomik uygulamalar bugün de sürmektedir ve Türkiye’yi kendi başına ayakta duramaz duruma getirmiştir. Ulus-devlet varlığını sona erdirecek düzeyde çekinceli (tehlikeli) olan bu politikalara karşı, Türkiye’de yaygın bir ulusçu karşıtçılık da ortaya çıkmaya başlamıştır.
Ekonomik Karışmalar
1950’den sonraki kimi önemli politik-ekonomik gelişmeler şunlardır; 1954 yılında, yabancı petrol şirketlerinin adamı olduğu söylenen Max Ball’e bir petrol yasası taslağı hazırlatıldı ve bu taslak aynı yıl yasalaştı. Yasanın sonradan değiştirilen 136.başlamı şöyleydi: “Bu yasa yabancı şirketlerin izni olmadan değiştirilemez.” Ana karşıtçılığın önderi İsmet İnönü Petrol Yasası için “Bu bir kapitülasyon kanunudur” demiş ancak ileride başbakan olduğunda bu yasa için hiçbir girişimde bulunmamıştır. 15
1959 Ocağında millileştirme işlemlerinde, ABD hükümetine karar ve karışma yetkisi veren; İstimlak ve Müsadere Garantisi Anlaşması yasalaştırıldı. Bu yasaya, DP Erzurum milletvekili Sabri Dilek tepki gösterdi ve mecliste; “Bu anlaşmanın kabulüyle kapitülasyonlar geri getirilmektedir. Bu anlaşma ile Amerikalılara açıkça imtiyaz verilmektedir” diye tepki gösterdi. 16
1965 yılında ABD Kongresinde konuşan Macomber; “Devletçilik, Türkiye’de eski ve saygı gören bir görüştür. Biz ise, Türkiye’nin sorunlarının çoğunun devletçilikten ileri geldiğini düşünüyoruz. Orada özel kesime daha çok rol verilmesini görmenin sabırsızlığı içindeyiz. Seçimle işbaşına gelen iktidarda (AP iktidarı) aynı şeyden yakınmaktadır.” 17 dedi.
Demirel Hükümeti bu görüşlere uygun olarak, kaynağı dış krediler olan çok yönlü devlet destekleriyle işbirlikçi niteliğinde bir sermaye kesimi yarattı.
Thornburg Yazanağı (Raporu)
Amerikalı Ekonomist Max V.Thornburg’a, 1946 yılında Türk ekonomisinin geleceği ile ilgili bir yazanak hazırlatılır. Rapor, Atatürk dönemindeki devletçilik uygulamalarının eleştirisi ile başlar ve ağır sanayi yatırımlarının durdurulmasını, Karabük Demir-Çelik işletmelerinin kapatılmasını ister. 125 lokomotif üretecek fabrikanın kurulmasını uygun görmez. Türkiye’nin; makine, uçak ve motor yapım tasarımlarına (projelerine) karşı çıkar, durdurulmasını ister; “böyle düşünenleri Amerikalılar iyi çalışma arkadaşları saymazlar” der. Thornburg Rapor’unda ayrıca; traktör fabrikası, gübre fabrikası, gemi yapım ve alımı için yapılan kredi istemleri reddedilir. Yabancı sermayeye ayrıcalık hakları istenir. Ekonomide tasarlı kalkınmaya karşı çıkılır. 18
Thornburg Rapor’u kabul edilir ve büyük oranda uygulanır. CHP’nin izlencesine (programına) aldığı yeni demir çelik-kombinası, genel makine fabrikası, bakır kombinası gibi ağır sanayi yatırımları izlenceden çıkarılır; kalkınma tasarı (planı) rafa kaldırılır. 19
12 Eylül ve Sonrası
12 Eylül 1980’in, önceki yönetimlere göre ayrı bir yeri vardır. 1980’li yıllar Yeni Dünya Düzeni politikalarının yoğunlaşarak yayıldığı yıllardır. Ulus devlet karşıtlığı artık açıkça dile getirilmektedir.
Küresel boyutta gündeme getirilen ulus devlet karşıtı politikaların Türkiye’de uygulama görevi, darbecilerin desteğiyle, CIA çalışan yaşamcasına (biyografisine) göre “gelmiş geçmiş en Amerikancı başbakan” olan Özal tarafından yerine getirilmiştir. 1980 sonrası dönem, 1945’den beri büyük bir dayanç (sabır) ve dikkatle uygulanan ABD kaynaklı politikaların sonuçlarının ‘özgürce’ alındığı yıllardır.
1980 Darbesiyle Atatürk döneminde yaratılmış olan kamusal ve kültürel değerler birer birer ortadan kaldırıldı. Küreselleşmenin Türkiye’nin kapılarını kırması olan 24 Ocak 1980 kararlarıyla, Türkiye açık pazar durumuna getirildi. KİT’ler satıldı. Yabancılara toprak satışı yapıldı. Türkiye üretim yapamaz duruma getirildi.
CHP, Türk Tarih ve Türk Dil Kurumları kapatıldı. Türk parasını ve ulusal ekonomiyi koruma ve tarımı koruma uygulamalarına büyük oranda son verildi. Devlet işleyişinin yasal kuralları çiğnendi, yasadışılık yaygınlaştırıldı. Kamu varlıkları satıldı. Dinsel örgütlenmeler desteklendi, 163.madde ceza yasasından çıkarıldı.
12 Eylül darbesinin yarattığı özel ortam bu tür politika uygulayıcılarına ölçüsüz bir özgürlük sağladı. Sonuçta Türkiye 21.yüzyıla, 20.yüzyıl başlarında içinde bulunduğu koşulara benzer koşullarla giren bir ülke durumuna getirildi. ABD ile girişilen ilişkilerle, ekonomi yarım yüzyılda çökertildi. Türkiye “Küçük Amerika olmak” yerine, Amerikan uydusu oldu.
1 “Milli Kurtuluş Tarihi” Doğan Avcıoğlu 3.Cilt sf. 1680
2 a.g.e. sf.1677
3 “Hatırladıklarım” Zekeriya Sertel, sf. 217, ak; D.Avcıoğlu, “Milli Kurtuluş Tarihi” İstanbul, 1974 3.cilt sf.1587-1588
4 “İkili Anlaşmaların İçyüzü” Haydar Tunçkanat Ekim Yay. sf.255
5 “Çok Partili Hayata Geçiş” Prof. Taner Timur, İletişim Yay.
6 Büyük Larousse Gelişim Yay., sf.6984
7 “Milli Kurtuluş Tarihi” Doğan Avcıoğlu, 3.Cilt sf.1614
8 a.g.e. sf.1614
9 “İkili Anlaşmaların İçyüzü” Haydar Tunçkanat Ekim Yay., sf.278
10 a.g.e. sf.303
11 a.g.e. sf. 331
12 a.g.e. sf. 331
13 a.g.e. sf.306-307
14 a.g.e. sf.334-337
15 “Milli Kurtuluş Tarihi” Doğan Avcıoğlu, 3.Cilt, sf.1680
16 a.g.e sf.1682
17 “Milli Kurtuluş Tarihi” Doğan Avcıoğlu 3.Cilt, sf.1683
18 “Milli Kurtuluş Tarihi” Doğan Avcıoğlu, 3.Cilt sf.1678
19 a.g.e sf.1678
Metin AYDOĞAN, 30 Aralık 2014
News
Site map
SitemapIndex
RSS Feed