“Anzak Koyu” Mehmetçik ve Coniler
I. Dünya Savaşı’nın ilk aylarında, İngiltere Başbakanı Lloyd George 10 Kasım 1914 günü Kent Kilisesi’nde verdiği söylevde özetle şöyle diyordu: “Biz Kaderin ellerindeyiz; Türk ile hesaplaşmaya koyulmak için büyük kader saati vurdu. Türk, kötü yönetimiyle çürütmüş bulunduğu kendi dininin en büyük düşmanıdır. Türkler sanat, kültür ya da aklınıza gelebilecek her hangi bir alanda insanlığın ilerlemesine ne katkıda bulunmuştur? Onlar insanlığın kanseridir; kötü yönettikleri toprakların etine acı çektiren ve yaşamın her lifini çürüten kanseri. Ve Türk ile büyük hesaplaşma gününün gelmiş olduğu şu anda, mutluyum. Doğruyla yanlış arasındaki bu dev savaşta, Türk’ün, insanlığa karşı alçaklığın uzun kaydı için kesin son hesaplaşmaya çağırılacak olmasından dolayı mutluyum” [1] İngiltere’de The Times gazetesinde yayımlanan bu söylev, İngiltere’nin dominyonlarında, Avustralya ve Yeni Zelanda gazetelerinde Aşağılık (Contemptible) Türk başlıklarıyla yayınlandı. [2]
Aşağılık Türk’ün başkenti İstanbul işgal edilecek ve İnsanlığın Kanseri Türk Avrupa topraklarından sökülüp atılacaktı. İngiltere’nin Avustralya ve Yeni Zelanda’dan devşirdiği askerler, Aralık 1914’te, Mısır’a getirildi ve General Birdwood komutası altında toplandı. Birdwood onlara Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu’nun İngilizce baş harflerinden oluşan ANZAK adını verdi. Anzaklar, Mısır’dan gemilerle Gelibolu yarımadasına taşındılar ve 25 Nisan 1915 günü sabaha karşı Arıburnu sahiline çıkarak işgale giriştiler.General Birdwood, Arıburnu yöresine, Anzakların şimdiki cesaretini bütün zamanlar için coğrafi ad olarak tarihe geçirtmek amacıyla Anzak Koyu adını verdiğini söylüyordu. [3] Askerler Arıburnu’ndan ülkelerine, ailelerine gönderdikleri mektuplarda, kendi adreslerini “Gelibolu Yarımadası / Anzak Koyu” olarak belirtiyorlardı. Gelibolu’dan gönderilen bu mektuplar Haziran 1915’te Avustralya gazetelerinde yayımlanacak, kamuoyu Anzak ve Anzak Koyu sözcükleriyle ilk kez böyle tanışacaktı. [4] Ancak, Gelibolu haritasına bakanlar, Anzak Koyu diye bir yer göremiyordu. Bu nedenle Avustralya gazeteleri, dile yeni girmekte olan Anzak ve Anzak Koyu sözcüklerinin ne anlama geldiğini açıklayan makaleler yayımlama gereği duymuşlardı. Bir gazeteye göre, savaştan sonra yapılacak haritalarda Arıburnu’na Anzak Koyu adı verilecek, ve böylelikle Avustralyalıların ‘Korkunç (unspeakable) Türkler’i Avrupadan kovma ülküsünü gerçekleştirmedeki rolü, tarihe geçirilmiş olacaktı. [5] Bir başka gazete, Anzakların ele geçirdikleri yerlere Anzak Koyu vs. yeni adlar vererek, Gelibolu Yarımadası’nda kendi damgalarını vurduklarından sözediyordu. [6]
Anzakların yenilebileceği olasılığından söz eden yoktu hiç... Oysa, sekiz ay süren çarpışmalar sonunda İstanbul’u işgal hedefine ulaşamayan Anzaklar, 18-20 Aralık 1915’te sessizce çekilip gitmişlerdi. Böyleyken 1916’da yayımladıkları haritada, yine Anzak Koyu adını kullandıkları ve Gelibolu Yarımadası’nda ayak bastıkları her yere İngilizce adlar verdikleri görülüyordu.
Türk Kurtuluş Savaşı, İngilizlerin, Avustralyalıların Anzak Koyu vs. adlamalarla doldurdukları tüm haritaları geçersiz kıldı. General Birdwood’un Anzak Koyu adını verdiği Arıburnu, 24 Temmuz 1923 günü imzalanan Lozan Barış Antlaşması’nın 129. maddesine ekli haritada, yine yüzlerce yıllık Türkçe adıyla Arıburnu olarak geçiyordu. Gelgeldim İngilizler, Avustralyalılar ve Yeni Zelandalılar Arıburnu’na Anzak Koyu demeyi Lozan’dan sonra da sürdürdüler. Daha da ilginci, 1960’larda, Türkiye’de, Kolynos marka diş macununun radyo reklamlarında, dinleyicilere “Çanakkale’de Anzak Koyu nerededir?” sorusu soruluyor; doğru yanıtlayanlara armağanlar veriliyor; ve Anzak Koyu adı. Türklere bu yolla benimsetilmeye çalışılıyordu.1981’de, Avustralya basınında, Arıburnu adının Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nce resmen Anzak Koyu olarak değiştirilmesi ve Atatürk’e ait olduğu ileri sürülen “Bizim için Mehmetçiklerle Johnniler (Anzaklar) arasında bir fark yoktur, vs..” sözlerin de taşa kazınarak oraya dikilmesi önerildi.
13.06.1995-18.03.1998 tarihleri arasında Türkiye’nin Avustralya’daki Canberra Büyükelçisi olan Sayın Dr. Bilal N. Şimşir, 1981’de bu öneriyle başlayan süreci, Büyükelçilik arşivindeki belgelere dayanarak ayrıntılarıyla yazdı. (Bkz: Dr. Bilâl N. Şimşir, “Kanberra’da Atatürk Anıtı Tarihi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Ankara, Cilt XVII, Kasım 2001, Sayı 51, s. 633-726’dan ayrı basım.)Sn. Dr. Bilal N. Şimşir’in makalesinde verdiği bilgilere göre: Avustralyalı Askerî Tarihçi Frank Cranston, 1 Ağustos 1981 günlü The Canberra Times gazetesinde yayımlanan makalesinde; Gelibolu Çıkartması’nın 25 Nisan 1985’te yapılacak olan 70 yıldönümünde, Anzakların çıktıkları Arıburnu sahiline, Türkiye Cumhuriyeti tarafından resmen Anzak Koyu adı verilmesini, buna karşılık Avustralya’da bir yere de Gelibolu adı verilmesini önermişti. [7] Bu öneri 1984’te “Anzaklar Gelibolu Lejyonu” üyelerince benimsenmiş ve onlarda 1915’te çıkartma yaptıkları Arıburnu yöresine resmen Anzak Koyu adı verilmesi istemiyle kampanya başlatmışlardı. [8]
23 Şubat 1984 günü Avustralya Başbakanı Bob Hawke’a başvuran eski Anzak askerleri, Arıburnu adının Anzak Koyu olarak değiştirilmesi için Türkiye Cumhuriyeti Devleti nezdinde resmi girişimlerde bulunulmasını istemişler ve Hawke da Anzaklar’ın bu istemini desteklediğini basına açıklamıştı. [9] Bunun üzerine, Türkiye ve Avustralya arasında bu konu üzerinde görüşmeler başlamıştı.Kenan Evren’in Cumhurbaşkanı, Turgut Özal’ın Başbakan olduğu dönemde, 3 Temmuz 1984 günü, T.C. Canberra Büyükelçisi Faruk Sahinbaş, Avustralya Başbakanı Hawke’ın danışmanlarıyla görüşerek Büyük Arıburnu ile Küçük Arıburnu arasında kalan koya Anzak Koyu adının verilmesi isteminin ilke olarak kabul edildiğini bildirmiş ve Anzak Koyu adı verilecek olan yerin Genelkurmay Başkanlığı’nca [10] çizilmiş krokisinin bir örneğini sunmuştu.
Avustralya, (ı)- Arıburnu’na resmen Anzak Koyu adı verilmesini; (ıı)- Türkiye Cumhuriyeti’nce bastırılacak haritalarda, yer adının Anzak Koyu olarak yazılmasını ve (ııı)- oraya “Atatürk’ün Anzaklar hakkındaki (“Bizim için Johnilerle Mehmetçikler arasında fark yoktur” vs. sözlerden oluşan) beyanının İngilizce ve Türkçe metinlerini ihtiva eden bir anıt - kitabe dikilmesi” istiyordu. [11] (Bu sözlerin Atatürk’e ait olmadığını dergimizin Mart-Nisan 2015 sayılarında kanıtladık.) Canberra Büyükelçiliğimiz, 4 Şubat 1985 günü, Avustralya Hükümetinin tekliflerinin Türk Hükümetince olumlu karşılandığını Başbakanlık danışmanı Mr. Bowen’a bildirdi. Böylece, Arıburnu’na resmen Anzak Koyu adı verilmesi ve karşılığında Canberra’ya Atatürk Anıtı yapılması konusunda iki hükümet arasında anlaşmaya varıldı.Anlaşmayı coşkuyla karşılayan Avustralya gazeteleri, Arıburnu’na Anzak Koyu adı verilmekle, o yerin Anzaklara mal edilmiş olduğunu yazdılar. Örneğin, The Sydney Morning Herald gazetesi:
“Anzaklar, Nisan 1915’te karaya çıkışlarından 70 yıl sonra, nihayet Kabatepe ile Suvla koyu arasındaki kıyıyı kendilerine mal edebildiler; ama bu, karşılıksız kalmadı. Canberra’daki Atatürk Anıtı’nda, Atatürk’ün 1934 yılında Anzaklar hakkında söylemiş olduğu övücü sözleri de yer alacak.” [12] derken; The Age gazetesi “70 yıl sonra Türkler oraya Anzak Koyu adını verdi” başlığını atıyordu. [13]
Sonunda, Anzakların Arıburnu çıkartmasının 70. yıldönümünde, 25 Nisan 1985 günü, Kenan Evren tarafından temsil edilen Türkiye Cumhuriyeti Devleti ve Turgut Özal’ın başında bulunduğu Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, Arıburnu’na resmen ve törenle Anzak Koyu adını verdiler; ve içinde “Bizim için Conilerle Mehmetçikler arasında fark yoktur” ibaresi geçen sözleri, altına Atatürk imzası atarak “Anzak Koyu Atatürk Yazıtı” adıyla oraya diktiler. [14]
Yıllar sonra. Milletvekili Ergün Aydoğan, 2010’da Hükümet’e, bu yazıtın Türkçesinde olmayan “Bizim için Conilerle Mehmetçikler arasında fark yoktur” ibaresinin hangi yetkiyle metnin İngilizce çevirisinde yer aldığını sordu. Doyurucu bir yanıt alamadı.
Peki Türkiye Cumhuriyeti’nin Arıburnu’na neden dolayı resmen Anzak Koyu (=Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu Koyu) adını verdiğini bugüne dek soran oldu mu? Bilmiyoruz. Bildiğimiz tek şey, işgale uğramış bir halkın, yüzbinlerce şehit vererek kurtardığı yerlere, koymuş olduğu o işgalcilerin adlarını vermesinin, yeryüzünde başka bir örneği bulunmadığıdır.
Dipçe:
[1] The Times-11.11.1914- Mr. Lloyd George’s Appeal To Free Chiochmen.- “Justice as a Military Equipment. Mr. Lloyd George made a rousing appeal in behalf of te cruiting at a great Free Church demonstration last night at the City Temple (Rev. R. J. Campheirs Church-c.ö.) promoted by the National Council of Evangelical Free Churches.” (...) “We were in the hands of fate, and the hour has struck on the great clock of destiny for settling accounts with the Turk. The Turk is the greatest enemy of his own faith because he has discredited it by mtsogvernment. What have the Turks contributed either to culture, to art, or to any aspect of human progress that you can think of? They are a human cancer (cheers), a creeping agony in the flesh of the lands which they mtsgo verned, and rotting every fibre of life. And now that the great day of tecknoning has come upon the nation I am glad. (Cheers.) I am glad the Turk is to be called to a final account for his long record of infamy against humanity in this gigantic battle between right and wrong. It is meet that the Turks should march into action shoulder to shoulder with the devastators of Belgium. They have made themselves fit comrades. The ravagers of Armenia and the desolaters of Flanders. The Turk of the East, and the Turk of the West, both ruthless military Empires with only one god, and that is violence. Their downfall will bring gladness, security, and peace to a world which for generations has been oppressed and darkened by their grim presence.”
[2] Albury Banner and Wodonga Express (NSW) Friday 25 December 1914 - Daily Standard (Brisbane, Qld.) Thursday 31 December 1914 p 8 - Maryborough Chronicle, Wide Bay and Burnett Advertiser (Qld.) Thursday 31 December 1914 p 8 - Kalgoorlie Miner (WA) Friday I January 1915 p 7 - Morning Bulletin (Rockhampton, Qld.) Saturday 2 January 1915 p 10 - Kalgoorlie Western Argus (WA) Tuesday 12 January 1915 p 24 - Manilla Express (NSW) Wednesday 20 January 1915 p 5 - Guyra Argus (NSW) Thursday 21 January 1915 p 5 - The Gundagai Times and Tumut, Adelong and Murrumbidgee District Advertiser (NSW) Friday 22 January 1915 p 3 - The Grenfell Record and Lachlan District Advertiser (NSW) Friday 22 January 1915 p 4 - Forbes Times (NSW) Friday 22 January 1915 p 7 - The Scrutineer and Berrima District Press (NSW) Saturday 23 January 1915 p 3 - The Muswellbrook Chronicle (NSW) Saturday 23 January 1915 p 3 - Lachlander and Condobolin and Western Districts Recorder (NSW) Wednesday 27 January 1915 p 3 - The Picton Post (NSW) Wednesday 27 January 1915 p 3 - Jerilderie Herald and Urana Advertiser (NSW) Friday 29 January 1915 p 3 - Murray Pioneer and Australian River Record (Renmark, SA) Thursday 4 February 1915 p 6 - The Cumherland Argus and Fruitgrowers Advocate (Parramatta, NSW) Wednesday 17 February 1915 p 3 - Southern Cross (Adelaide, SA) Friday 7 May 1920 p 10 - The Telegraph (Brisbane, Qld.) Thursday 15 April 1926 p 13 - Murray Pioneer and Australian River Record (Renmark, SA) Friday 23 July 1926 p 8 - Northern Standard (Darwin, NT) Friday 26 November 1926 p 4
[3] The Anzac Book, 1916. Preface.
[4] Register (Adelaide, SA), Friday 25 June 1915, page 8. “Turks Won’t Reap the Barley.” Following are extracts of a letter from Capt. Kayser, 12th Battalion, to his wife, dated from Gallpoli Peninsula. Anzac Cove. May 15.
[5] Casterton News and the Merino and Sandford Record (Vic. / 1914- 1918). Thursday 1 July 1915, page 4. “ANZAC” COVE. A New Australian Word.”
[6] The Casterton News and the Merino and Sandford Record (Vic.) Monday 5 July 1915 p 4. “Australians in Gallipoli. Altering the Map.” - The Mildura Cultivator (Vic.) Saturday 18 September 1915 p 6 “Arising From The War” – Freeman’s Journal (Sydney, NSW) Thursday 18 November 1915 p 23. FUGITIVE NOTES. ‘Anzac,’ a New Place Name.
[7] Dr. Bilal N. Şimşir, “Kanberra’da Atatürk Anıtı Tasarısı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. Savı 51. Cilt: XVII. Kasım 2001.
[8] Frank Cranston. “Veterans to recruit PM for Anzac Cove campaign”, The Canberra Times, 3.2.1984
[9] Canberra Times. 25 April 1984, “Anzac Cove”
[10] O tarihte Org. Necdet Üruğ.
[11] Dr. Bilal N. Şimşir. Dipnot. 26. KBA: T.C. Dışişlerine Kanberra BE’ne tel. 29.1.1985
[12] Dr. Bilal N. Şimşir. Dipnot 51. Hugh White. “ANZACs take Gallipoli but Atatürk makes Canberra”, The Sydney Morning Herald, 10.3.1985
[13] Dr. Bilal N. Şimşir, agm, dipnot 54. Margot O’Neil. “70 years on, the Turks name it Anzac Cove”, The Age, 19.3.1985
[14] Dr. Bilal N. Şimşir, agm, dipnot 41 “(...) Kanberra’daki anıt için Dışişleri Bakanlığımızca Atatürk’ün sözlerinin aslına tıpatıp uygun yeni bir İngilizce çeviri hazırlanmış. Fakat Büyükelçiliğimiz Atatürk’ün bu sözlerinin “Atatürk ve Anzaklar” adlı kitaptaki çevirisinin Avustralya’da yerleşmiş bulunduğunu ve bunları değiştirmenin doğru olmayacağını belirtmiş ve dolayısiyle yeni çeviriden vazgeçilmiştir. (...) B.N.Ş.”
[1] The Times-11.11.1914- Mr. Lloyd George’s Appeal To Free Chiochmen.- “Justice as a Military Equipment. Mr. Lloyd George made a rousing appeal in behalf of te cruiting at a great Free Church demonstration last night at the City Temple (Rev. R. J. Campheirs Church-c.ö.) promoted by the National Council of Evangelical Free Churches.” (...) “We were in the hands of fate, and the hour has struck on the great clock of destiny for settling accounts with the Turk. The Turk is the greatest enemy of his own faith because he has discredited it by mtsogvernment. What have the Turks contributed either to culture, to art, or to any aspect of human progress that you can think of? They are a human cancer (cheers), a creeping agony in the flesh of the lands which they mtsgo verned, and rotting every fibre of life. And now that the great day of tecknoning has come upon the nation I am glad. (Cheers.) I am glad the Turk is to be called to a final account for his long record of infamy against humanity in this gigantic battle between right and wrong. It is meet that the Turks should march into action shoulder to shoulder with the devastators of Belgium. They have made themselves fit comrades. The ravagers of Armenia and the desolaters of Flanders. The Turk of the East, and the Turk of the West, both ruthless military Empires with only one god, and that is violence. Their downfall will bring gladness, security, and peace to a world which for generations has been oppressed and darkened by their grim presence.”
[2] Albury Banner and Wodonga Express (NSW) Friday 25 December 1914 - Daily Standard (Brisbane, Qld.) Thursday 31 December 1914 p 8 - Maryborough Chronicle, Wide Bay and Burnett Advertiser (Qld.) Thursday 31 December 1914 p 8 - Kalgoorlie Miner (WA) Friday I January 1915 p 7 - Morning Bulletin (Rockhampton, Qld.) Saturday 2 January 1915 p 10 - Kalgoorlie Western Argus (WA) Tuesday 12 January 1915 p 24 - Manilla Express (NSW) Wednesday 20 January 1915 p 5 - Guyra Argus (NSW) Thursday 21 January 1915 p 5 - The Gundagai Times and Tumut, Adelong and Murrumbidgee District Advertiser (NSW) Friday 22 January 1915 p 3 - The Grenfell Record and Lachlan District Advertiser (NSW) Friday 22 January 1915 p 4 - Forbes Times (NSW) Friday 22 January 1915 p 7 - The Scrutineer and Berrima District Press (NSW) Saturday 23 January 1915 p 3 - The Muswellbrook Chronicle (NSW) Saturday 23 January 1915 p 3 - Lachlander and Condobolin and Western Districts Recorder (NSW) Wednesday 27 January 1915 p 3 - The Picton Post (NSW) Wednesday 27 January 1915 p 3 - Jerilderie Herald and Urana Advertiser (NSW) Friday 29 January 1915 p 3 - Murray Pioneer and Australian River Record (Renmark, SA) Thursday 4 February 1915 p 6 - The Cumherland Argus and Fruitgrowers Advocate (Parramatta, NSW) Wednesday 17 February 1915 p 3 - Southern Cross (Adelaide, SA) Friday 7 May 1920 p 10 - The Telegraph (Brisbane, Qld.) Thursday 15 April 1926 p 13 - Murray Pioneer and Australian River Record (Renmark, SA) Friday 23 July 1926 p 8 - Northern Standard (Darwin, NT) Friday 26 November 1926 p 4
[3] The Anzac Book, 1916. Preface.
[4] Register (Adelaide, SA), Friday 25 June 1915, page 8. “Turks Won’t Reap the Barley.” Following are extracts of a letter from Capt. Kayser, 12th Battalion, to his wife, dated from Gallpoli Peninsula. Anzac Cove. May 15.
[5] Casterton News and the Merino and Sandford Record (Vic. / 1914- 1918). Thursday 1 July 1915, page 4. “ANZAC” COVE. A New Australian Word.”
[6] The Casterton News and the Merino and Sandford Record (Vic.) Monday 5 July 1915 p 4. “Australians in Gallipoli. Altering the Map.” - The Mildura Cultivator (Vic.) Saturday 18 September 1915 p 6 “Arising From The War” – Freeman’s Journal (Sydney, NSW) Thursday 18 November 1915 p 23. FUGITIVE NOTES. ‘Anzac,’ a New Place Name.
[7] Dr. Bilal N. Şimşir, “Kanberra’da Atatürk Anıtı Tasarısı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. Savı 51. Cilt: XVII. Kasım 2001.
[8] Frank Cranston. “Veterans to recruit PM for Anzac Cove campaign”, The Canberra Times, 3.2.1984
[9] Canberra Times. 25 April 1984, “Anzac Cove”
[10] O tarihte Org. Necdet Üruğ.
[11] Dr. Bilal N. Şimşir. Dipnot. 26. KBA: T.C. Dışişlerine Kanberra BE’ne tel. 29.1.1985
[12] Dr. Bilal N. Şimşir. Dipnot 51. Hugh White. “ANZACs take Gallipoli but Atatürk makes Canberra”, The Sydney Morning Herald, 10.3.1985
[13] Dr. Bilal N. Şimşir, agm, dipnot 54. Margot O’Neil. “70 years on, the Turks name it Anzac Cove”, The Age, 19.3.1985
[14] Dr. Bilal N. Şimşir, agm, dipnot 41 “(...) Kanberra’daki anıt için Dışişleri Bakanlığımızca Atatürk’ün sözlerinin aslına tıpatıp uygun yeni bir İngilizce çeviri hazırlanmış. Fakat Büyükelçiliğimiz Atatürk’ün bu sözlerinin “Atatürk ve Anzaklar” adlı kitaptaki çevirisinin Avustralya’da yerleşmiş bulunduğunu ve bunları değiştirmenin doğru olmayacağını belirtmiş ve dolayısiyle yeni çeviriden vazgeçilmiştir. (...) B.N.Ş.”
Cengiz ÖZAKINCI, “Bütün Dünya”, Nisan 2016
cengizozakinci@butundunya.com.tr
News
Site map
SitemapIndex
RSS Feed