Oniki yıl kadar önce Osmanlı devletinin kuruluş ve yükselişini araştırırken, Kanuni Sultan Süleyman dönemiyle ilgili yalnızca arşiv belgelerini değil, yerli-yabancı diğer yayınları da okuyordum. Bu yayınlardan biri de Amerikalı Yazar ve Askeri Tarihçi Fairfax Davis Downey’in Kanuni dönemini anlatan romanıydı. 1928-1929’da İngilizce olarak yayımlanan bu romanın Fransızca çevirisi 1930’da basılmıştı. Enis Behiç Koryürek’in dilimize “Kanuni Sultan Süleyman” adıyla Fransızca’dan çevirdiği romanın Türkçesi “Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulunun 8/IX/1948 tarih ve 304 sayılı kararıyla” 1950’de yayımlanmıştı.
Çevirmen Koryürek, 26.07.1948 günlü önsözünde: “Bu eserin Fransızca metnini, bundan 17 yıl önce Atatürk okuyup beğenmiş ve Türkçeleştirilmesinde fayda görmüş” diyordu. Demek ki bu roman Atatürk’ün çevrilip yayılmasını istediği bilgiler içeriyordu. Kitabı bu açıdan da dikkatle okurken, şu tümceye takılıp kalmıştım:“İngiltere Kralı Sekizinci Henry, İngiliz adliye sisteminde ona göre değişiklik yapılması için Türkiye’ye, Osmanlı adliyesini “tetkik ve tetebbu etmekle mükellef” bir heyet göndermek suretiyle Padişah’a şeref vermiş oldu.” [1]
Yasa ve yargı düzenini Batı’nın istediği doğrultuda biçimlendirmeye alıştırılmış bir Türkiye’de; 500 yıl önce Batı’nın Türklerden yasa ve yargı düzeni aldığını gösteren bu satırlarla karşılaşmak; Atatürk’ün bu kitabı neden çevirtmek istediğini anlamaya yetiyordu.Batı’nın geçmişte yasa ve yargı düzeni konusunda Türkleri örnek almış olması, onların Türkleri “barbar” olarak nitelemekte ne denli haksız olduğunu gösteriyordu. Dahası, son yüzyılda Türklerin Batı’dan aldığı yasa ve yargı düzeni, gerçekte bize kökten yabancı değil, yüzyıllar önce Kanuni Sultan Süleyman’dan almış oldukları bizim yasalarımıza dayanıyordu. Atatürk’ün görüp yayılmasını istediği bu önemli gerçeklerin ülkemizde geniş kitlelerce bilinmiyor olması, üzücüydü. Bu bilgiyi veren kaynağın bilimsel bir yapıt değil de bir “roman” olması; uydurma olabileceğini düşündürmüş; ve bilgi, bu nedenle ders kitapları aracılığıyla yayılmamış olabilirdi. Fairfax Downey’in romanında verdiği bu bilgiyi hangi kaynaktan aldığını araştırırken, bu romanın Atatürk’ün sağlığında emekli vali Ali Kemali Aksüt tarafından yapılmış ve 1936’da “Muhteşem Süleyman” adıyla basılmış bir Türkçe çevirisinin daha bulunduğu ortaya çıktı.
Ali Kemali Aksüt’ün 1936 çevirisinde, o tümce şöyleydi:
“İngiltere kralı sekizinci Hanri, İngiliz adliyesinde cari usulü islâh için Osmanlı hükümdarı nezdine bir heyet göndererek Türkiyedeki adliye usulünü tetkik ettirmişti.” [2]
Enis Behiç Koryürek’in mi yoksa Ali Kemali Aksüt çevirisinin mi doğru olduğunu anlayabilmek için, Downey’in romanının her iki Türkçe çeviriye kaynak oluşturan 1930 Fransızca basımını inceledim. O tümce Fransızca metinde şöyleydi:“Henri VIII d’Angleterre fit au souverain des Ottomans l’honneur d’envoyer en Turquie une commission charge d’y etudier la justice pour reviser d’apres elle le systeme judiciaire anglais.” [3]
İki Türkçe çeviriyi Fransızca metinle karşılaştırınca, Koryürek’in Ali Kemali’den daha doğru çevirdiği görülüyordu. Özetle; İngiltere Kralı VIII. Henry, İngiliz yasa ve yargı düzenini düzeltmek üzere Türkiye’yi örnek almış ve adliye düzenini incelemekle görevlendirdiği bir kurulu Türkiye’ye göndermekle, Osmanlı Hükümdarına onur vermişti.
Fairfax Downey’in “roman”ında sözettiği bu olayın kaynağını ararken, Fransız tarihçi Fernand Braudel’in ilk basımı 1949’da yayımlanan ve günümüze dek pek çok dillere çevrilen “Akdeniz...” kitabında bu konuya değindiğini gördüm: Kanuni Sultan Süleyman yargı aygıtını öylesine başarılı bir biçimde düzenlemişti ki, söy-lendiğine göre, İngiltere Kralı VIII. Henry, adalet düzeninin işleyişini incelemek üzere görevlendirdiği bir kurulu İstanbul’a göndermişti. [4] Fransız Tarihçi Braudel, bu sözlerine Paul Achard’ın 1939 basımı bir kitabını kaynak gösteriyordu. Achard’ın kitabını buldum; bu da bir “roman”dı [5] ve Achard, bu romanının kaynakçasında, Fairfax Downey’in romanına dayanıyordu.
Bu romanlarda VIII. Henry’nin Kanuni Sultan Süleyman’ın yasa ve yargı düzenini incelemek üzere gön-derdiği kurulun kimlerden oluştuğu, adlarının ne olduğu, kaç yılında hangi yolu izleyerek İstanbul’a ulaştıkları, İngiltere’ye hangi tarihte döndükleri, VIII. Henry’e verdikleri raporun içeriği gibi ayrıntılar yer almadığı gibi, bu bilgiler ünlü tarihçi Braudel’in kitabında da bulunmuyordu.Prof. Dr. M. Kaya Bilgegil 1973’te yayımlanan “Rönesans Çağı Cihan Edebiyatında Türk Takdirkârlığı” kitabında, konuya şöyle değiniyordu:
“Peter W. Avery’nin İstanbul Üniversitesi’nde verdiği bir konferansa göre, Türkler, Henry VIII zamanından itibaren İngilizler arasında takdirle karışık bir ilgi uyandırmışlar; Türk musikisiyle çok yakından meşgul olan bu hükümdar, Sultan Süleyman’ın Kanunnamelerini işler vaziyette tetkik için Türkiye’ye adamlar göndermiş; kendi ölümünden elli yıl sonra basılan Türk İmparatorluğu’nda Siyaset adlı kitap da bu sayede meydana gelmişti.” [6]
Peter W. Avery’nin 28.04.1959 günü İstanbul Üniversitesi’nde “İngiliz Düşüncesinde Türkler” başlıklı konferansında verdiği bilgi bundan ibaretti ve VIII. Henry’nin Türk adliye düzenini almak üzere hangi tarihte kimleri görevlendirip İstanbul’a göndermiş olduğuna ilişkin ayrıntılar yoktu. [7]
İngiltere’de yayınlanmış VIII. Henry dönemine ilişkin 1509-1547 arasını konu alan kitapları “archive.org”da araştırırken, uzun ve yorucu bir çalışma sonunda; bu bilgileri içeren kitabı bulabildim: “Sir Peter Carew’in Yaşamı ve Dönemi” [8]
1514’te doğan 1575’te ölen Sir Peter Carew’in özgün elyazması mektuplarını da aktaran bu kitapta, VIII. Henry’nin Türk yasa ve yargı düzenini yerinde incelemek üzere görevlendirdiği kurulun başında Sir Peter Carew’in olduğu, beraberinde Mr. Wingfield ve John Champernoun’un bulunduğu görülüyor. Venedik’teki Türk elçiliğinden İstanbul’a gidiş izni alan Peter Carew, 1541’de iki aya yakın bir süre Türk yasa ve yargı düzenini inceledikten sonra, İngiltere’ye döndüğünde VIII. Henry tarafından huzura kabul ediliyor; gördüklerini, duyduklarını ve başlarından geçenleri ayrıntısıyla Kral’a anlatıyor. [9]
Sir Peter Carew’in Yaşamı ve Dönemi kitabı, VIII. Henry’nin İngiltere Adliyesini düzeltmek üzere Türk yasa ve yargı düzenini örnek aldığına ve bu işle görevlendirdiği bir kurulu İstanbul’a gönderdiğine ilişkin, Fairfax Downey (1929), Paul Achard (1939), Fernand Braudel (1949) kitaplarında ve Peter W. Avery’nin (1959) İstanbul Üniversitesi konferansında verilen bilgilerin doğruluğunu ortaya koymuştur.Kanuni Sultan Süleyman dönemi yasa ve yargı düzeninin, Batılı ülkelerce örnek alınan, öykünülen, taklit edilen bir adliye sistemi oluşturduğunu, VIII. Henry’nin İngiltere adliyesini düzeltmekte Kanuni Sultan Süleyman dönemi Türk yasa ve yargı düzenini örnek aldığını, 1857’de İngiltere’de yayımlanan Sir Peter Carew’in Yaşamı ve Dönemi kitabıyla kanıtlamış bulunuyoruz.
* * *
ABD Kongre Binası’nda insanlık tarihinde gelmiş geçmiş en önemli 23 kanun koyucunun rölyefleri vardır. Kanuni Sultan Süleyman’ın rölyefi, Hammurabi, Hazreti Musa, Solon gibi Kanun Koyucu’lar arasında yer almaktadır. 500 yıl önce Kanuni Sultan Süleyman döneminde Türklerin, Batı’da İngiltere tarafından örnek alınan yüksek bir yasa ve yargı düzenine sahip olduğu; "roman” değil, gerçektir.
Sir Peter Carew’in Yaşamı ve Dönemi kitabıyla ortaya koyduğumuz bu gerçek, ABD Kongresinin Kanuni Sultan Süleyman’ı neden dünyanın en büyük kanun koyucuları arasında gösterdiğini de açıklar.
[1] Fairfax Downey, “Kanuni Sultan Süleyman” (Soliman le Magnifique), çeviren: Enis Behiç Koryürek, M.E.B yayınları, Ankara 1950. s.75-76.
[2] Fairfax Downey, “Muhteşem Süleyman”, Fransızca’dan Türkçe’ye Çeviren: Ali Kemali, İstanbul Halk Basımevi, 1936. s.64.
[3] Fairfax Downey, “Soliman Le Magnifique”, Fransızcaya çeviren: S. M. Guillemin, Payot y., 1930 Paris, s.85.
[4] Fernand Braudel, La Méditerranée et le monde méditerranéen à l’époque de Philippe II (Paris: Armand Colin, 1949)- İngilizce çeviri: Sian Reynolds, 1973, “The Mediterranean And The Mediterranean World In The Age Of Philip II”, c.2, s. 683: “Sulaiman bore the title of Kanuni, or law-maker, indicative of a revival of law studies and the existence of a special class of jurists in the states under his rule and above all at Constantinople. His legal code so successfully regulated the judicial machinery that it was said that Henry VIII of England sent a legal mission to Constantinople to study its workings.”
[5] Paul, Achard, La vie extraordinaire des freres Barberousse, corsaires et rois d’AIger, Paris, 1939. s.184: “Soliman etait un legislateur; son code de justice reglementait si bien l’appareil judiciaire, que le roi Henri VIII envoya a Constantinople une commission de juristes pour en etudier le fonctionnement.”
[6] Prof. Dr. M. Kaya Bilgegil, a.g.e., s. 193.
[7] Peter W. Avery. İngiliz Düşüncesinde Türkler, Türk Yurdu, 1959, sayı 278, s. 11, 12.
[8] John Maclean, Esq., F.S.A., “The Life and Times of Sir Peter Carew", London, Bell&Daldy, 1857.
[9] a.g.e., s.21 vd.
Cengiz ÖZAKINCI, “Bütün Dünya”, Temmuz 2017
cengizozakinci@butundunya.com.tr
cengizozakincibd@gmail.com
News
Site map
SitemapIndex
RSS Feed