Ataname'den: Cumhuriyete Geçiş

1. Saltanat devrinden Cumhuriyet devrine geçebilmek için, herkesin bildiği üzere bir geçiş dönemi yaşadık. Bu dönemdeiki ayrı düşünce ve görüş, birbiriyle sürekli olarak çarpıştı. O düşüncelerden biri, saltanat devrinin devam ettirilmesiydi. Bu görüşün sahipleri belli idi. Diğer bir düşünce saltanat rejimine son vererek Cumhuriyet rejimini kurmaktı. Bu bizim düşüncemizdi. Biz düşüncemizi açıkça söylemeyi başlangıçta sakıncalı buluyorduk.

2. Ancak, düşünce ve görüşlerimizi daha sonra zamanı geldiğinde uygulayabilmek için, saltanat taraftarlarının görüşlerini yavaş yavaş uygulama alanından uzaklaştırmak mecburiyetinde idik. Yeni kanunlar yapıldıkça, özellikle Teşkilâtı Esasiye Kanunu yapılırken, saltanat taraftarları padişah ve halifenin hak ve yetkilerinin açıkça belirtilmesi için ısrar ediyorlardı. Biz, bunun zamanı gelmediğini veya gerekli olmadığını söyleyerek, o tarafı geçiştirmekte yarar görüyorduk.

3. Devlet idaresini, Cumhuriyet’ten söz etmeksizin millî egemenlik esasları çerçevesinde her an Cumhuriyet’e doğru yürüyecek şekilde toparlamaya çalıştık. Büyük Millet Meclisi’nden daha büyük bir makam olmadığını telkinde ısrar ederek, saltanat ve hilafet makamları olmadan da devleti idare etmenin mümkün olacağını ispat etmek lâzımdı. Devlet başkanlığından bahsetmeksizin, onun görevini fiilen Meclis başkanına yaptırıyorduk. Fiiliyatta, Meclis başkanı ikinci başkandı. Hükümet vardı. Fakat “Büyük Millet Meclisi Hükümeti” adını taşıyordu. Kabine sistemine geçmekten çekiniyorduk. Çünkü saltanatçılar, hemen Padişah’ın yetkisini kullanması gerektiğini ortaya atacaklardı.

4. İşte, geçiş döneminin bu mücadele safhasında, bizim kabul ettirmek mecburiyetinde bulunduğumuz orta şekli yani ‘’Büyük Millet Meclisi Hükümeti” sistemini haklı olarak yetersiz bulan ve meşrutiyet şeklinin açıkça belirtilmesini sağlamaya çalışan muhaliflerimiz, bize itiraz ederek diyorlardı ki: “Bu kurmak istediğiniz hükümet şekli neye, hangi idareye benzer?” Maksat ve hedefimizi söyletmek için yöneltilen bu türlü sorulara, biz de zamanın gereğine uygun yanıtlar vererek saltanatçıları susturmak zorunda idik.

5. Bir gün Ali Fuat Cebesoy’a sordum: “Cumhuriyet konusunda ne düşünüyorsunuz, görüşünüz nedir?” Dedi ki: “Cumhuriyet yönetimindeyiz zaten, millî hükümetin mahiyeti bu değil midir?” Şu yanıtı verdim: “Hayır, cumhuriyette değiliz. Birinci Büyük Millet Meclisi’nde saltanat kurumu duruyor. Saltanat düşmüş değildir. Saltanat kurumunu düşürmek için Meclis’in Cumhuriyeti ilan etmesi lazımdır. Cumhuriyet ilan olunursa, saltanat kurumu doğal olarak düşer. Bu konuda fikriniz nedir?” “Elbette aynı fikirdeyim” dedi, “hep bu fikre hizmet ediyoruz.” Gereğini yaptık, saltanatı 1 Kasım 1922 tarihinde kaldırdık.

6. Cumhuriyet 29 Ekim 1923 günü saat 20.30’da coşku içinde ilan edildi. Gece, 101 pare top atışıyla bütün Türkiye’ye duyuruldu.Aynı gün oybirliğiyle Cumhurbaşkanı olarak seçildim. Biz Cumhuriyet rejimine uzun bir süreç sonunda, birçok aşamalardan geçerek ulaştık . Amasya Genelgesi, Erzurum Kongresi, Sivas Kongresi, Misakı Millî, Büyük Millet Meclisi’nin açılması, Halkçılık Programı, 1921 Anayasası, saltanatın kaldırılması bu sürecin başlıca aşamalarıdır.

7. Cumhuriyet’in ilanı da sanıldığı gibi aceleye getirilmedi. Büyük Millet Meclisi’nin kararı ilân edilmezden önce çok düşünülmüş, arkadaşlar arasında pek çok görüşmeler ve tartışmalar yapılmıştır.

Prof. Dr. Cihan DURA, 28 Ekim 2017