BAKIŞ /GÖRÜŞ GÖRÜNÜŞ (XIV)
Dünyaya bilimsel bakış
En sık kullandığımız deyişlerden biri de ‘Dünyaya bilimsel bakış’tır.
Bu daha çok Viyana Çevresi diye adlandılan düşünce okulunun ileri sürdüğü bir anlayıştır: Dünyanın bilimsel kavrayışı (conception scientifique du monde).
Üyeleri arasında Moritz Schlick, Hans Hahn, Rudolf Carnap, Eino Kaila, Otto Neurath, Felix Kaufmann, Edgar Zilsel, Viktor Kraft et Arne Næss ve daha sonra Georg Henrik von Wright, Bertrand Russel ve Alfred Tarski sayılabildiği gibi Karl Popper’i de bu ‘çevre’ içinde değerlendirenler vardır (1).
Ludwig Wittgenstein (1889-1951)’ın Tractatus logico-philosophiques’i (1921) ise ‘Çevrenin İncili’ olarak kabul edilebilir.
1929 yılında Hans Hahn, Rudolf Carnap ve Otto Neurath ‘Viyana Çevresi’ adına bir ‘Bildiri’ yayımlayarak ‘Çevre’nin ‘dünyaya bakış’ını ortaya koymuşlardır.
Savaş sonunda, Avusturya’da ‘Halkçı eğitim birlikleri’nin (Association éducation populaire) kurulması ve böylece ‘bilimsel bakış’ın yaygınlaşmış olmasının ‘Bidirge’de sözedilmesine de ayrıca dikkat edilmelidir.
Buna göre;
1° Bütün bilimler doğa bilimlerindeki (fizik) gibi bir ‘dil’de birleştirilebilir. Çünkü her bilgi ‘görgül’ ve ‘formel’ olup, aynı ‘mantık’a (logique) dayanmaktadır
2° Felsefe, bilimsel, etik ve estetik önermeleri mantıksal bir çözümlemeden geçirerek bilgi kuramına gidişte başlangıç noktası olmak zorundadır.
3° Metafizik önermelerin bir anlamı yoktur çünkü ‘deneyim’le doğrulanmamışlardır. Popper ise doğrulama yerine ‘yanlışlama’yı öne çıkaracaktır.
Bu ‘çözümleyici felsefe’yi giderek ‘çözümleyici metafizik’e götürenler de olmayacak değildir (David Lewis, Frédéric Nef ve Starwson).
Her ne kadar, Viyana Çevresi Orta Avrupa’da ortaya çıkan bir ‘dūșūnce ekolū’ olarak adlandırılıp, etkinlikleri 1923-36 yılları arasına sıkıștırılıyor ise de etkilerinin gūnūmūze değin uzatılabileceği söylenebilir.
Wittgenstein’in Cambridge’de verdiği seminerlerde (1939) matematik aracılığıyla herhangi bir ‘mutlak gerçeğe’ ulașılamayacağı tezine karșın, Turing’in ‘yapay zeka’ temelleri ūzerine tartıșmaları 1950’li yıllarda ‘bilim ve felsefenin yeniden birleștirilmesi’ konusundaki çalışmaların dayanağı olacaktır.
Ancak bu ‘kuramsal’ ve ‘felsefî’ yönlerinin yanısıra; Viyana Çevresi, ‘bildirge’sinde yaşam biçimi de denilebilecek Lebensfragen (questions de la vie) güncel konulara değinmiş; ekonomik ve toplumsal örgütlenmeden, eğitim ve okul reformuna, oradan ‘insanlık’ın birliğine değin geniş bir alan için, yani ‘evrensel’ bir ‘bakış’ önermiştir.
Görüşlerinin yayılması için de, Ernst-Mach Derneği’nden yararlanılabileceğini öngörmüştür.
Kısaca, salt ‘entellektüel’ bir çabanın ötesinde ‘toplum’un örgütlenmesine yönelik öneriler de getirmiştir.
İşte, geçen yazımızda sözettiğimiz Avusturya’da ‘uluslaşma’, büyük ölçüde bu ‘Çevre’nin önerileri doğrultusunda gerçekleştirilmiştir denilebilir.
Burada, en azından ‘bilim’in ‘toplum’ için yapılması gerektiği konusu anımsanmış olmalıdır.
Çevre’nin ‘Bildirge’sinde ‘toplumsal bilimler’ başlığı çok daha ilginçtir.
Zamanın Ruhu’ndan Ulusal Ruh’a
Almanca, belli bir dönemin ‘entellektüel görüş’ü anlamında Zeitgeist terimi, ‘Zamanın Ruhu’ biçimi altında yüceltilegelmiştir.
Herder (1769)’den başlayarak Fichte, Hegel ve Heiddeger’lere değin ve yine Motesquieu’nün Yasaların Ruhu (Esprit des lois) teriminden hareketle; ‘Zamanın Ruhu’ mu (Zeitgeist) yoksa ‘Ulusun Ruhu’ mu (Volkgeist) tartışması süregelmiştir.
Volkgeist, Halkın ruhu (esprit du peuple), halkın dehası (génie du peuple) anlamında, daha çok ‘Alman Ulusçuluğu’nun oluşmasında başvurulan bir terim olmuştur: Bir halkın herhangi bir yerde yerleşmiş olması, bilinçdışı olup, ne kan ve ne de ortak dille açıklanabilir. Belli bir tarihsel dönemin entellektüel ve kültürel ortamı tarafından (Zeitgeist) belirlenmiş olabilir.
Ancak Viyana Çevresi, her iki terimi de ‘romantik’ bulacak ve ‘metafizik soyutlamalar’ olarak değerlendirecektir.
Eğer bir ‘ulus’un oluşumu ‘mantıksal çözümleme’yle ele alınacak olursa, belli bir grup insandan oluşan bir ‘ulus’ta ‘volkgeist’ bulunmayabilir.
O nedenle, örneğin Fransız Gustave Le Bon’un ‘toplumsal psikoloji’ yaklaşımıyla ‘ulusal kimlik’e ulaşılamayabilir.
Böylece Avusturya ulusalcılığı, en azından Viyana Çevresi tarafından dillendirilen biçimiyle, Alman İdealizmi ve Pangermenizm’e karşı olacaktır.
Dışarıdan bakan biri olarak, aynı dil, aynı tarih ve aynı kültürden gelen iki grup insanı Almanya ve Avusturya olarak ayırabilmek için geçerli bir ‘yol’ olarak görülebilir.
Ne var ki, bu konular, böylesine sıradan açıklamalarla geçiştirilemeyecek kadar ‘derin’ olmalıdır.
Tam da bu nedenle, gelişigüzel ‘ulusalcılık’/’milliyetçilik’ konularında kalem oynatıp söz söyleyenlerin, konuya biraz da ‘tarihsel’, ‘felsefi’ ve ‘bilimsel’ olarak bakmalarında yarar vardır diyelim.
Ne var ki, bu açmazdan çıkmak için ‘Algı’cılık (Phénomènisme) imdada yetişebilir.
Ne varsa ‘fenomen’de (görüngü olay)’da vardır.
Ya da ‘Görüngü olay’ dışında bir gerçeklik yoktur.
Ben nasıl görüyorsam o/ Sen nasıl görüyorsan o/ O nasıl görüyorsa o/Biz nasıl görüyorsak o/ Siz nasıl görüyorsanız o/ Onlar nasıl görüyorsa o.
Oooooo, değil mi ?
Peki ama ‘ne’, ‘nasıl’, ‘nerede’, ‘ne zaman’?
Kısası daha anlatılacak çok şey var.
(Sürecek)
Habip Hamza Erdem

___________________
(1) George Edward Moore, Principa Ethica (1903) ; "Preuve qu'il y a un monde extérieur", 1939; Ludwig Wittgenstein, Tractatus logico-philosophicus (1921). Rudolf Carnap, (1934) « On the Character of Philosophic Problem » ; Die Aufgabe der Wissenschaftslogik ; « La tâche de la logique de la science » ; « Meaning, Assertion and Proposal », « Science formelle et science du réel ». Ernst Mach, La connaissance et l'erreur, (Erkenntnis und Irrtum), (1905). Bertrand Russell –Alfred North Whitehead, Principa Mathematica (1910–1913), The Problems of Philiosophy (1912), Theory of Knowledge (1913); La Méthode scientifique en philisophie, (ou : Notre connaissance du monde extérieur) (Our Knowledge of the External World as a Field for Scientific Method in Philosophy) (1914) , Principles of Social Reconstruction, (1916), Justice in War-time (1916), Political Ideals (1917), Philosophie de l'atomisme logique (1918), Roads to Freedom: Socialism, Anarchism, and Syndicalism, (1919), Introduction to Mathematical Philosophy (1920), Le monde qui pourrait être (Roads to Freedom: Socialism, Anarchism, and Syndicalism (1920), The Practice and Theory of Bolshevism (1921), The Analysis of Mind (1922), The Prospects of Industrial Civilization (in collaboration with Dora Russell (1923), Pourquoi je ne suis pas chrétien ( Why I Am Not a Christian) (1927) ; F. Armengaud, la genèse de la philosophie analytique,1985.