BAKIŞ-GÖRÜŞ-GÖRÜNÜŞ (XIX)
Ekonomiye noosferik bakış
Ekonominin ‘bulutsu’, ‘akışkan’ olgular bütünü olduğunu söylemek yetmez; onu bu haliyle ele alan yaklaşımlardan da sözetmek gerekir.
O nedenle, Türkiye’de tanındığını sanmadığım, Rus Biliminin Babası sayılan Vladimir Ivanovitch Vernadski (1863-1945)’nin noosferik yaklaşımı’na değinilebilir.
V.l. Vernadski, biyo ve jeokimyacı olarak dünyamızın beş katmandan (couche) oluştuğunu ileri sürmektedir:
- Kaya ve sudan oluşan litosfer
-Yaşam katmanı olarak biyosfer
-Hava ve gazlardan oluşan atmosfer
- İnsan etkinliklerinin oluşturduğu teknosfer
- Düşünce katmanı olarak noosfer
Darwin’in ‘zaman’da yaptığını Vernadski’nin ‘mekân’da (espace) yaptığı söylenir. Ancak Darwin ‘türlerin kökeni’ni çok eski atalarına dayandırırken, Vernadski ‘yaşamın kökeni’ni biyosfer diye adlandırdığı tek maddeye dayandırmaktadır.
Vernadski’nin görüşlerinden hareketle geliştirilen, ‘gaia hipotezi’ni ise burada açmanın gereği yok.
Burada daha çok ‘ekonomi politik’ten sözettiğimiz için, noosferik yaklaşımın ‘ekonomi’de nasıl uygulanabileceğine bakılacak.
Bu bağlamda, Svetlana Yu. Rumyantseva’nın ‘doğa ve toplumda çevrimsel yaklaşımlar üzerine’ (1) başlıklı çalışmasında kimi ilginç tezler bulmak olası.
Yazarın başvurduğu bulgulama yöntemi (heuristique) salt ekonomik değil ama ‘dünya uygarlığı’nın (civilisation mondiale) çevrimsel gelişimine de ışık tutmayı amaçlamaktadır (2).
Bu yaklaşım iki düzeyde işletilmektedir:
1° yaşamın, toplumun ve doğanın (substance inerte) felsefî ve noosferik düzeyi
2° Ekonomik evrim mekanizmasının çevrimsel açıklama düzeyi
S. Y. Rumyantseva sıradan bir akademik çalışma yapmak yerine, 2008 yılından buyana dünyamızı sarsan ‘bunalım’ın, ‘ekonomik, politik, toplumsal ve kültürel’ boyutlarıyla tam bir ‘Büyük Bunalım’ olduğundan hareketle, bunalımdan çıkış yolları üzerine düşünmeye çağırmaktadır.
Böylece toplumsal bilimlerde, günümüze değin geçerli olan ‘bütünlük’ (totalité) zorunluluğunun yanısıra, doğayı da katan yeni bir ‘bütünlük anlayışı’yla karşı karşıya olduğumuz söylenebilir.
Öte yandan, Birinci Dünya Savaşı sırasında Oswald Spengler (1880-1936) tarafından ileri sürülen Batı’nın İflası’nın (Le Déclin de l’Occident) 21. Yüzyılın başında, bu kez, çok daha derin bir biçimde yaşandığı da bir gerçektir.
O nedenle, salt ekonomik değil ama belki de ‘Dünya Uygarlığı’nın girdiği bu bunalımdan çıkış için, geliştirilmeye çalışılan Avrasyacılık anlayışını da, o arada, anmak gerekir (3).
Daha önceki yazılarımızda, Nikolaï Yakovlevitch Danilevski (1822-1885)’den sözetmiştik. Yu. Rumyantseva ise Danilevski’nin ‘Birlik içinde farklılar yasa’sını formüle ederek, farklılıkların zaman içinde ‘sistemin dağılmasına yol açacağını’ ileri sürdüğünü söylemektedir.
Gerçekten de, Danilevski’ye göre, “her ulussalık (nationalité) özgün ve bağımsız varolma hakkına sahiptir ama bu bilinç ve isteğe sahip olmak koşuluyla”.
Bununla birlikte, gerek Devlet ve gerekse Ulus, “geçici olgular olup, ancak belli bir zaman içinde varlıklarını sürdürebilirler. Onların bu geçici varolma gereksinmeleri ise onların eylem yani politikalarına dayanmaktadır: Bentham’cı yararlılık öğretisi’ne de denilebilir. İşte dış politikanın biricik temel yasası budur. Orada aşk ve feda (sacrifice)’ya ise yer yoktur” (4).
Burada sadece, ‘sistem’lerin, her ne sistemi olursa olsun, eninde sonunda, dağılıp yeniden kurulacakları sonucununu vurgulayalım. Çözümlemin geri kalanı ise bir başka tartışmanın konusu olsun.
Öyleyse, 20 yy’ın başındaki dağılmaya bakılarak ‘tarihin tekkerürü’nden de sözedilemez mi?
Hayır. İçinde bulunduğumuz sistemin dağılacağı belirginleşmiştir ama nasıl bir sistem kurulacağına, eskiye bakarak karar vermek kolay olmasa gerektir.
Kurulacak yeni sistemin nasıl olacağına, kuşkusuz, kurucular karar vereceklerdir.
Aksi halde ‘bilim’ değil ‘teoloji’ yapılmış olacaktır.
(Sürecek)
Habip Hamza Erdem
______________
(1) Svetlana Yu. Rumyantseva, « Les idées de développement cyclique de nature et de la société et Risques mondiaux: Approche noosphérique et ses valeurs » Mécanisme de régulation économique, n°2, 2014 Texte originale: V. (1999), Emerging and stages of development of scientific school of Russian
(2) Tonomura Naohiko ise « Dünya uygarlığı »na beş ayrı yaklaşımın olduğunu söylemektektedir : 1° Culturkreis (Heinrich Ruckert ), 2° Kulturhistorischer Typus ou Zivilisation (Nicolai Danilewsky ), 3° Hochkultur (Oswald Spengler ), 4° La grande civilisation (Philip Bagby) ve 5° civilisation indépendante (Arnold Toynbee). Bkz. « Critère d'évaluation de la grande civilisation », Journal de la Faculté des sciences et technologies environnementales, Université d'Okayama, Vol. 1, pp. 277-288, mars 1996
(3) Türkiye’de ‘Avrasyacılık tartışmaları’, politikacılardan ‘bilim adamları’ ve emekli askerlere değin sürdürülüyor görünmektedir. Kuşkusuz, bu tartışmalar ‘ana hatları’yla sürdürülmekte ve henüz ‘bilimsel’ bir temele oturtulamamaktadır. ‘Büyük tartışmalar’ın böyle başladığını varsayalım. O yöne dönüldüğünde yapılacak işlerin, ulusal ölçekte bir ‘plan ve programı’ oluşturulmakta mıdır? Böylesi bir plan ve programı yürütecek nitelikteki ‘kadro’lar oluşturulmakta mıdır? Yoksa yine ‘kervan yolda düzülür’ mü denilmektedir? Uzaktan görüldüğü kadarıyla, yine ‘yolda düzülmek’ yolu denenmektedir.
Sözgelimi; milleti hocaya, sağlığı karıya, parayı kıza, eğitimi oğlana, enerjiyi damada, gemileri diğer oğlana, istihbaratı enişteye, savunmayı diğer damada, güvenliği dayıya, ticareti yeğene bağlayıp dereyi geçmeye çalışan akrebin aradığı kurbağa konumuna düşülecek demektir.
(4) J. J. SKUPIEWSKI LA DOCTRINE PANSLAVISTE D’APRÈS N. J. DANILEWSKY (La Russie et l’Europe. Coup d’œil sur les rapports politiques entre le monde slave et le monde germano-roman. IVme Édition (russe). St. Pétersbourg, 1889.