Batıcılığın Yeni Biçimleri: "İslamcılar", "Kürtçüler", "Sosyalistler"

Türkiye’de 200 yıldır tartışılan Batılılaşma konusu, günümüzde ilginç bir duruma geldi. Birbirinden çok farklı söylemi olan siyasi oluşumlar, Batıcılık düzleminde bir araya gelmiş durumdalar. Kronik “liberaller” bir kenara bırakılırsa; dün Batının batıllığını ileri süren “İslamcılar” bugün Avrupa Birliği’ne girmeyi ABD ile birlikte yürümeyi savunuyor. Kürtçüler, sözcülüğünü yaptıkları Batının demokrasi getireceğine, kendilerine bir ülke kazandıracağına inanıyor. “Sosyalistler”, işçi sınıfının küresel direnişinden, enternasyonalizmden söz ediyor. Tümünün söz etmediği tek konu, anti-emperyalist savaşım, bağımsızlık ve ulusal egemenlik. Siyasi birlikteliklerinin temelinde, Kemalizme ve yarattığı değerlere karşıtlık var. Bu nedenle, isteseler de istemeseler de nesnel olarak emperyalizmin işbirlikçisi konumuna düşüyorlar. Bunların tümünü Batıcı siyasetler içinde görmek doğru bir yaklaşım olacaktır.

Parti Bolluğu

Gazeteci Süleyman Coşkun, Türkiye’de Politika adlı yapıtında, parti sayılabilecek siyasi örgütlerin ortaya çıkışından 1995 yılına dek irili-ufaklı, etkili-etkisiz 246 parti kurulduğunu belirtir. ¹  2004’e dek kurulanlarla bu sayı 260’ı aşmış bulunmaktadır. Bugün Türkiye’de yasal olarak varlığını sürdüren 49 (16.04.2004) siyasi parti var.

Anadolu Türklüğünün en sıkıntılı ve zor dönemi olan son yüz yıllık dönem içinde kurulan, sayıları çok, etkileri az bu partiler, içinde yaşadıkları toplumsal koşullara bağlı olarak, genellikle bilinçsiz ve her zaman yetersiz bir yapılanma içinde oldular. Daha önce Batı’da gelişmiş olan partilerden etkilendikleri için, ülkenin sorunlarıyla bütünleşen bir örgütlenme geleneğine sahip değildiler. Öykünmeci, bu nedenle de halktan kopuktular.

Hangi eğilimden olurlarsa olsunlar, yaşanan sorunları çözmek istiyorlar ancak toplumsal yapıyı, tarihsel kökleriyle ele alıp tanımadıkları ve ekonomik bağımsızlığın önemini yeterince kavrayamadıkları için, başarılı olamıyorlardı. Batı kapitalizminin dünyaya vermek istediği biçimi, yani emperyalizmi çözümleyemedikleri için, ülkenin gelişip güçlenmesi yönünde başarılı olacak kalıcı bir politika öneremiyor, güçlü gördükleri Batı’nın etkisi altına giriyorlardı. Bu tutum, Atatürk dönemindeki CHP dışında siyasi parti ya da derneklerin ortak özelliği durumundaydı.

Batıcı Türleri

Türkiye siyasi partileri, sayılarının çokluğuna denk düşen bir düşünsel ayrışma içinde değildir. Kaba çizgilerle; Batı’ya açıktan özenenler, İslamcılar ve etnik ayırımcılar olarak üç ana kümede toplanabilirler. Kümeler arasındaki ideolojik ve örgütsel ayrılıklar, çoğu kez uzlaşmaz karşıtlıklar gibi görünse de, gerçekte genel bir benzerlik içindedir. Bunlar, sorunları değişik ele alıyor ve değişik çözümler getiriyor görünürler ancak dış ilişkilerin belirlediği benzer politikaları uygularlar.

Örgütleri ortaya çıkaran toplumsal yapı, onların siyasi benzerliklerini ya da ayrılıklarını da belirler. Geri kalmışlıktan kaynaklanan yetersizlikler, halkın katılımına dayanmayan partilerin yöneticilerini içte ve dışta güçlü olana yöneltir. Siyaseti akçalı güçle yürütülebilen bir eylem olarak gören bu tür “yöneticilerin”, akçalı gücün etkisi altına girmemesi olanaksızdır. Bu yöneliş, partilerin bağımsızlığını doğaldır ki yok edecektir. Güce yönelme bağımlılığı, bağımlılık güce yönelmeyi arttırır. Birbiri içinden çıkan bu ikili süreç, azgelişmiş ülke partilerinin kolay etkilenebilir örgütler durumuna gelmesinin hem nedeni hem de sonucudur.

Ekonomik gücün günümüzde Batı’da yoğunlaşması, hemen tüm partilerin Batı’ya yönelmesine ve oradan etkilenmesine yol açmaktadır. Bu gelişme, Batı partilerinin daha demokratik olmasından değil, Batının azgelişmiş ülkeler üzerinde kurmuş olduğu ekonomik baskıdandır. Bu nedenle, anti-emperyalist bilinçten yoksun azgelişmiş ülke partilerinin, hangi siyasi eğilim içinde görünürse görünsünler hemen tümü, gerçekte Batıcıdırlar. Türkiye’de; Batıcı, Arapçı ve Kürtçü olarak ortaya çıkan kümeleşmelerin ortak özelliği, tanım ve program ayrımlarına karşın, tümünün Batıcı olmasıdır. Bunlar değişik biçim ve yöntemlerle etki altına alınmışlar ve bilinçli ya da bilinçsiz Batı’ya yönelmişler, emperyalizmle uzlaşmışlardır.

Açıktan Batıcılık

Batıcılığı açıktan savunan partiler en geniş kümeyi oluşturur. Kendilerinden istenenleri yerine getirmeye her zaman hazırdırlar. Gerek kişisel davranış ve gerekse kurumsal yapılanma olarak tek ölçüt kabul ettikleri Batıyla, değişik biçimlerde çıkar ilişkisi içindedirler. Kendine güvensizliği ve işbirlikçiliği yayarlar. Bunlara göre; geriliğimiz “Avrupalı gibi olamadığımız” içindir, gerilikten kurtulmak için “Batılılaşmak gerekir”. “Aydınlanma Batıdadır, ona gitmek zorundayız”, “Batıdan başka medeniyet yoktur”, bu medeniyetin “ekonomik ve sosyal hayatını almak zorundayız.” ²  Bu küme içinde, ideolojik söylem olarak, Batıya karşı gibi görünen ya da öyle olduğunu sananlar, buna inananlar da vardır. Kimileri, “Batı dost değildir, karşısındakinin zaafından yararlanmak ister” ³ , buna izin vermemek için onun gibi olmak gerekir, der; kimileri de Batı emperyalizmi işçi sınıfının enternasyonalist mücadelesiyle yıkılacaktır, biçiminde siyasi propaganda yapar.

19.yüzyıl Jön Türk örgütleri, İttihat ve Terakki, Hürriyet ve İtilaf, 1910’dan beri çalışma yürüten sosyalist ve sosyal demokrat partiler, Atatürk sonrası CHP, Demokrat Parti, Adalet Partisi, ANAP, Doğru Yol Partisi, SHP, Demokratik Sol Parti ve Milliyetçi Hareket Partisi gibi partiler, bu küme içine giren Batıcı partilerdir.

Arapçılık ya da İslamcılık

Arapçı ya da İslamcı partiler, çok başka amaçlar ve yönelişler içinde görünürler. Din kurallarına uygun bir toplumsal düzen amaçladıkları izlenimi verirler ancak çoğunlukla böyle bir amaç ve istek içinde değildirler. Böyle bir düzeni gerçekleştiremeyeceklerini bilirler. Siyasi ve ona bağlı olarak akçeli çıkar, bunlar için her şeyden önemlidir. Güçlü olanla yani Batıyla, her zaman uzlaşma eğilimi içindedirler. Bir bölümü, doğrudan Batı yardımıyla örgütlenmiştir.

Dinsel kurallara bağlı kalıp ilkeli davrananlar ve inançları için savaşım verenler, siyasette çok küçük bir azınlığı oluşturur ve başarılı olamaz. Çıkarcılık, yabancılarla uzlaşma, boyuneğme genel özellikleridir. Dini, siyasete alet etmede ustadırlar. Batı tarafından bu nedenle desteklenirler ve ulus-devlet karşıtlığı için kullanılırlar. Batı değil, Arap kültürünü savunuyor görünürler ancak siyasi ve ekonomik olarak Batıyla birlikte hareket ederler. Arapçılıkları, dini siyaset için kullanmanın aracıdır.

İslamcı partilere göre; “İslam dünyası kalkınmak için Batı’ya muhtaçtır”, ancak önemli olan “Batıdan nelerin alınacağıdır”. Batı, “Bedevi bir kavmi yeryüzünün en ileri devleti haline getiren” İslam medeniyetinden üstün değildir, “ahlak ve maneviyat olarak” ondan geridir. Batının “ahlak ve maneviyat olarak geriliğinin nedeni laikliktir”. Bu nedenle, “maddileşip makinalaşarak adalet ve hakkaniyetten yoksun” duruma gelmiş Batıdan, “siyasi prensipler” özellikle de laiklik alınamaz. Batıdan, “ekonomi usulleri”, “maddi alandaki kalkınmalar için gerekli metot ve malzeme”, borç ve teknik yardım alınabilir. Bunları Batıdan almak ve kullanmak gereklidir. ⁴ 

Arapçı Partiler

Cumhuriyet’ten önce kurulan; Osmanlı Ahrar Fırkası (1908), İttihadı Muhammedi Fırkası (1909), Heyeti Müttefikai Osmaniye Cemiyeti (1909), Fedakârani Millet Cemiyeti (1908), Teali İslam Cemiyeti (1919) ile Cumhuriyetten sonra kurulan, İslam Koruma Partisi (1946), Sosyal Adalet Partisi (1946), Arıtma Koruma Partisi (1946), Türk Muhafazakar Partisi (1947), İslam Demokrat Partisi (1951), Milli Nizam Partisi (1970), Milli Selamet Partisi (1972), Refah Partisi (1983), Fazilet Partisi (1998), Saadet Partisi (2000), Adalet ve Kalkınma Partisi (2002) bu tür “İslamcı” partilerdir. ⁵ 

Etnikçiler

Ayrımcılığı amaçlayan etnik kökenli partiler başlangıçta, Osmanlı İmparatorluğu’nun içindeki hemen tüm milliyetleri kapsıyordu. Rumcu, Ermenici, Arapçı, Slavcı, Arnavutçu ve Kürtçü örgütler, İmparatorluğun parçalanmasına dek varlıklarını sürdürdüler. Bunların büyük bölümü Cumhuriyetle birlikte ortadan kaldırıldı. Yalnızca Kürtçü parti ve örgütler, önce gizli, daha sonra gizli ya da açık çalışmalarını sürdürdüler. Kürt Teali Cemiyeti, Rızgari Partisi, Türkiye Kürdistanı Demokrat Partisi, Türkiye Kürt Talebe Cemiyeti, Devrimci Doğu Kültür Ocakları, Kawa, Türkiye Kürdistanı Sosyalist Partisi, PKK-KADEK, Halkın Emek Partisi (HEP), ÖZEP, ÖZDEP, DEP, HADEP bu tür yasal ya da yasadışı partilerdir. ⁶ 

Etnik kökenli partilerde dikkat çeken özellik, Cumhuriyet’e dek tüm azınlık kümelerinin partileşmiş olmasına karşın, Türklüğü yüceltmeyi amaç edinen Türkçü bir partinin kurulmamış olmasıdır. 19.yüzyıl sonlarında Türkçüler ortaya çıkmaya başlamış ancak bunlar bir parti içinde örgütlenememişlerdir. Devlet örgütlerinde yönetici olarak yer alamamışlar, tersine Atatürk’ten sonra, Atatürkçüler ve bağımsızlıktan yana olan kümelerle birlikte devlet tarafından en çok kovuşturulan kesim olmuşlardır. Türkçü görünmelerine karşın, Türkçülükü Arapçılık içinde eritmeye çalışan Türk-İslam sentezciler, Türkçülük hareketi içinde yer alamazlar.

Türkçülere ve Sosyalistlere

Atatürk öldükten sonra Atatürkçüler’e yönelik siyasi ayıklamanın hemen ardından, önce Türkçüler’e sonra Sosyalistlere karşı bir hareket başlatıldı. CHP Hükümeti, 1944 yılında Nihal Atsız, Zeki Velidi Togan, Reha Oğuz, Alparslan Türkeş, olmak üzere 23 ileri gelen Türkçüyü tutukladı ve ciddi bir kanıt ortaya koyamadan topluca yargıladı. ⁷  Hemen arkasından 1944 ve 1946’da “soysalistler” tutuklandı; Türkiye Sosyalist Partisi ve Türkiye Soysalist Emekçi ve Köylü Partisi kapatıldı.

Özgürlük ve demokrasi sözverileriyle yönetime gelen Demokrat Parti aynı tutumu, etki alanını genişleterek sürdürdü. Önce ordudaki Atatürkçüleri topluca emekli etti; hemen sonra büyük “komünist” tutuklaması yaptı (1951) ⁸ ; ardından 2 Ocak 1953’te, “ırk esasına göre cemiyet kurma” suçlamasıyla Türk Milliyetçileri Derneği’ni kapattı.

27 Mayıs’tan sonra yönetime gelen Milli Birlik Komitesi’nin davranışı da farklı değildi. 27 Kasım 1960’da, 14 üyesini Komite’den çıkardı ve emekli ederek yurt dışına gönderdi. Ayıklananlar içinde Türkçüler çoğunluktaydı ancak içlerinde Muzaffer Karan gibi 1965’te İşçi Partisi’nden milletvekili olan kişiler de vardı. ⁹ 

Atatürkçü Subaylar Tutuklanıyor

Atatürkçü olarak bilinen Talat Aydemir ve Fethi Gürcan’ın, 21-22 Mayıs 1963’te, İnönü Hükümetini devirme girişiminde bulunması üzerine geniş tutuklamalar yapıldı, hareketin öncüleri idam edildi. Harp Okulu öğrencilerinin tümü, okullarından atıldı. ¹⁰ 

12 Mart ve 12 Eylül darbelerinden sonra ordudan yüzlerce Atatürkçü subay atıldı, bir kısmı işkence görerek tutuklandı. ¹¹  12 Eylül Darbesi’nden sonra da aynı şey yapıldı; ordudan subaylar atıldı, binlerce devrimci ve ülkücü birlikte tutuklanarak çeşitli hapis cezalarına çarptırıldılar. Her iki kesimden 517 kişiye idam cezası verildi. Bunlardan 18’i devrimci, 8’i ülkücü olmak üzere, 26’sının cezası infaz edildi. ¹² 

“İslamcı” Partiler

“İslamcı” bir parti, Cumhuriyet tarihinde ilk kez 1974’te Cumhuriyet Halk Partisi-Milli Selamet Partisi koalisyonuyla yönetime geldi. İsmet İnönü’ün 1938’de Cumhurbaşkanı olmasıyla başlayan, İslamcılığı gözyumma tutumu, Şemsettin Günaltay’ın 1949’da Başbakan olmasıyla hız kazanan ve 1974’e dek süren süreç sonunda, önemli bir siyasi dönüşüme neden oldu. “İslamcılar”, Cumhuriyet Halk Partisi ve daha yoğun olarak Adalet Partisi içinde siyaset yaptılar. Bu dönemlerde yasal parti kurma gücünde olmadıkları için, parti olarak değil, kendilerini gizleyerek, kümeler halinde yasal partiler içinde çalışıyorlardı.

Necmettin Erbakan, kurduğu Milli Selamet ve Refah partileriyle, hem başka partiler içinde çalışma dönemine son verdi, hem de 1974’de CHP, 1974-1978’de AP ve MHP, 1996’da Doğru Yol Partisi’yle yaptığı koalisyonlarla hükümete girmeyi başardı; islamcı partilere Cumhuriyet Devleti içinde yasallık kazandırdı. Necmettin Erbakan’ın sağladığı birikim üzerine kurulan ve Batıcı İslamcılar’ın son örneği olan Adalet ve Kalkınma Partisi, Kasım 2002’de, Meclis’teki milletvekillerinin üçte ikisini alarak yönetime geldi. Bu gelişme, “islamcılar”ın 19.yüzyıldan beri elde ettiği en büyük politik başarıdır.

Yüz Yıllık Çalışma

Yüz yılı aşkın süredir politik eylem içinde olan “İslamcılar”, parti çalışmasını, kendilerinin açıkça yapamadıkları dönemlerde, “doğru ve haklı olmayan (batıl) bir düzenle bütünleşme” ¹³  olduğunu ileri sürerek eleştiriyorlardı. Partilerin, Müslümanları bölmeyi amaçlayan “nifak” araçları olduğunu söylüyorlar ¹⁴  ama fırsatını buldukları an siyasi çalışma içine giriyorlardı.

1911’de Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın, İttihat ve Terakki yönetimini devirme başarısını göstermesi; İslamcıları, üstelik yoğun biçimde parti çalışmalarına yöneltti. 1922’ye dek bu yönde çaba gönderdiler. Cumhuriyet’in ilk on beş yılında, yasal çalışma olanağı bulamadıkları için gizli çalıştılar. Ancak, Türkiye’de dış etkinin, özellikle ABD etkisinin arttığı 1945’ten sonra, önce başka partiler içinde çalıştılar, daha sonra kendi partilerini kurdular.

İlke Değil Akçe

Batıcı-İslamcı partiler, 20.yüzyılla birlikte ortaya çıkmışlardır. Başka partiler gibi, ekonomik çıkar için siyasi güç peşindedirler. Güçleri, toplumsal gönenç ve ulusal bilincin gerilediği dönemlerde artıyor, toplumsal varsıllığın artması durumunda azalıyordu. Kitleler yoksullaştıkça, içine kapalı edilgen kalabalıklar haline geliyor ve bu partilere yöneliyordu. Halkın umarsızlığından güç aldıkları için, aynı amaç peşindeki emperyalist politikalarla kolayca uzlaşıyor ve bu uzlaşmayı kendilerine imanla bağladıkları yandaşlarına anlatmakta güçlük çekmiyorlardı. Çıkara dayalı siyasi amaçlar için “her yolu meşru” sayıyorlar, güçlüye yönelmekten başka hiçbir ilkeye bağlı kalmıyorlardı. İlke den çok akçeye önem veriyorlar, bu nedenle de “islamcı” tanımını belki de en az hak eden siyasi bir hareket haline geliyorlardı.

“Batıyla” Uzlaşma

‘İslamcı’ partiler, batıl saydıkları Batı’yla uzlaşmanın kuramsal dayanaklarını, dönemin ve koşulların değişkenliğine bağlı olarak, her zaman ve her biçimde hazırlamışlardır. “İlerleme”, “zamana uyma”, “yenileme-yenilenme (tecdid-teceddüd)” söylemlerinin “dinsel” dayanaklarını, gerçeği yansıtmayan Hadis yorumlarıyla açıklamak zor değildi. Görünüşte ileri sürülen temel sav, “İslamı; ahlak, siyaset, ticaret ve eğitimle bir bütün olarak yeniden hayata hakim kılmak”tı. Bunun için “artık eskimiş olan bazı temel değerlerin atılıp yerlerine, yeni/ileri değerlerin konulması” gerekiyordu. Burada dile getirilen “yeni” den amaç, Batı değerlerinin kabul edilmesiydi. İşin ilginç yanı ‘İslamcılar bu girişimle, “Kuran ve Hadis’lere dayanan verilerle Batı değerlerini meşrulaştırmaya çalışıyorlar ve bunu da büyük ölçüde başarıyorlardı.” ¹⁵ 

“İslamcılık” hareketlerinin her ne kadar “kaynağa dönüşe önem verdiği” ve “içten içe yenilenmeye uzak kaldığı, hatta yenilenmemeyi ilke olarak benimsediği” kabul edilse de; “İslamcılar”, duruma ve koşullara uymada son derece beceriklidirler. Kimi zaman ‘yenileşme’ ve ‘değişme’nin ölçüsünü kaçırırlar. Görüntü ya da söylemleri ne olursa olsun, “geçmişten ve geleneklerden” koparak çok ayrı bir konuma gelirler.

Emperyalizmle Uzlaşma

“İslamcı” partilerin önemli bir bölümünün, Batı’yla bütünleşerek emperyalizmin işbirlikçisi durumuna gelmesi, Müslüman ülkelere yöneltilmiş olan küresel stratejinin politik sonuçlarıdır. 19.yüzyıldan gelen, 20.yüzyılda yoğunlaşan küresel yönelme, hemen tüm Batı başkentlerindeki Müslümanlık İşleri Merkezleri’nde ana gündemi oluşturur. “İslamcılar”ın Batı karşıtı söylemlerinin bir anlamı yoktur.

İslamcılık akımları, bugün artık açıkça ifade edildiği gibi, “tarihsel olarak batılılaşma sürecinin dolaysız sonuçlarından birisi”dir. ¹⁶  Araştırmacı Ahmet Çiğdem, “İslamcılık” akımlarının gelişimi konusunda şu yargıda bulunuyor: “İslamcılık, İmparatorluğun çöküşüne ve yeni bir toplumsal düzenin kuruluşuna tanık oldu. Cumhuriyetle birlikte üzerinde durduğu zemini kaybederek; yaşayan, somut ve canlı bir (siyasi y.n.) deneyim olma niteliğini yitirdi.. İslamcılığın 1980 sonrasındaki canlanışı.. askeri rejimin, milliyetçi ve sosyalist hareketleri bastırmasıyla ilgili” bir sonuçtu.. ¹⁷ 

Sosyalist Partiler

Türkiye’de halka ulaşamayan ve dar aydın kümeleriyle sınırlı kalan çok sayıda “sosyalist” parti kurulmuştur. Yüz yıllık uzun bir geçmiş içinde, değişik adlarla kurulan bu partiler, yoğun çalışmalara ve disipline dayanan örgütsel ilişkilere karşın, hiçbir dönemde kendilerini halka kabul ettirememişler, ona yabancı kalmışlardır.

İşçi sınıfını temel alan bir çalışma yürütmüşler ancak işçilerin küçük bir azınlığını bile örgütleyememişlerdir. Köylülüğe önem verenler ya da işçi-köylü birlikteliğini öne çıkaranlar olmuş, bunlar da köylüye ulaşamamışdır. Halkla bütünleşemedikleri için küçük ve etkisiz bir aydın hareketi olarak kalmışlar, kitleselleşemedikleri için, bir türlü bitmeyen kısır çekişmeler içinde sürekli bölünüp parçalanmışlardır.

İdeolojik Açmaz

Kendilerini sosyalist olarak tanımlayan partilerin, halkla bütünleşmemesinin temel nedeni, benimsedikleri ideoloji ve bu ideolojinin Türk toplum yapısıyla uyuşmayan öncelikleridir. Sosyalizm, Batı toplumlarını inceleyen kuramcıların, Batı için öngördükleri bir öğretidir. İncelediği ve görüş geliştirdiği toplumsal çerçeve yalnızca Batı’yı kapsar, Türk toplumuyla örtüşmez, onun gereksinimlerine yanıt vermez. Varlığı için, kapitalizmin gelişmiş olması gerekir. Bu nedenle Türkiye’de kurulmuş olanların sosyalistliği, günümüz koşullarında yalnızca ad düzeyinde kalır.

“Sosyalist” çözümlemelerle Türk toplumunun günümüzdeki gereksinimleri arasındaki uyuşmazlık, yapısaldır, istemle değiştirilemez. “Sosyalistlerin” Türk halkıyla bütünleşememesine neden olan bu gerçek, aynı zamanda, “sosyalist” partileri, Batıcılığın bir başka kolu durumuna getirir. Avrupa kapitalizminin yarattığı kültürün ideolojisi olan liberalizmi benimseyip savunanlar ne denli Batıcıysa, yine kapitalizmin bir ürünü olan sosyalizmi benimseyen “soysalistler” de o denli Batıcıdırlar.

Sosyalist Partilerin programlarına ve savaşım biçimlerine yansıttıkları kuramsal yaklaşım neredeyse çevirilerden oluşan aktarmalara dayanır. Toplumsal dönüşümü, üstelik sınıfsız topluma gidecek dönüşümü gerçekleştirme savındadırlar. Ancak, ne değiştirmek istedikleri Türk toplumunu ne de ideolojisini örnek aldıkları Batı toplumlarını yeterince tanırlar.

Sömürü ve baskıya karşıdırlar. Ancak, Batı’nın değer yargılarına dayanan ve toplumsal gerçeklikle örtüşmeyen bu karşıtlık, sonuç getiren somut bir eyleme dönüşemez. Programlaştırılan görüşler sözde kalır, yaşamın canlılığıyla bütünleşemez. “Dünya işçilerinin birliği”, “enternasyonal dayanışma”, “küresel başkaldırı” gibi gösterişli söylemler kullanırlar ancak kendi ülkelerinde, hedef kitleleri olan işçileri bile etkileyemezler. Türkiye’de “soysalistler” için geçerli olan bu nitelikler, kendilerine sosyal demokrat diyenler için de geçerlidir.

Yüz Yıllık Geçmiş

Türkiye’nin ilk “sosyalist” partisi olan Osmanlı Soysalist Fırkası, 1910’da İstanbul’da kuruldu. Sosyalist partilerin çalışmaya bu tarihte başladığı kabul edilecek olursa, aradan geçen uzun süreye karşın parti başarısı bakımından elde edilen gelişme, yok denecek düzeydedir.

Yüz yılda çok sayıda parti kurulmuş, kimileri büyüyüp yönetime gelmiş, yok olanların yerini başkaları almış ancak hiçbir dönemde hiçbir sosyalist parti, yönetime gelmek bir yana, dikkate değer karşıtçı bile olamamıştır. Halktan oy almak kitle desteğinin bir ölçütü ise, “sosyalist” partilerin yüzyıllık savaşımından sonra aldığı oy, bugün yüzde birler düzeyindedir.

Onlarca yıllık birikime, bu birikimi sağlayan yoğun savaşımlara ve ‘çok güvenilen’ bilimsel bir kurama karşın, halktan bu denli uzak kalınmasının bir nedeni olmalıdır. Sosyalistler okuyup yazan insanlardır; inançları yönünde özverilidirler; kişisel çıkar ve servet peşinde koşmazlar; örgütlenme deneyimine en çok sahip olanlar onlardır. Bu nitelikleri olan insanlar, yüz yıllık uğraşıya karşın halktan neden destek alamazlar? Buna karşın, örneğin 1919’da bir Osmanlı paşası olan Mustafa Kemal, yanında yalnızca 16 subayla Samsun’a çıkarak, 3.5 yılda büyük bir ulusal direnişi, 15 yılda büyük bir toplumsal dönüşümü nasıl gerçekleştirebilmektedir? Bu soruya yanıt verilmesi gerekir.

Nesnellik Sorunu

Sosyalistlerin halktan destek alamamasının nedeni, insan eylemine bağlı (öznel) bir eksiklik değil, toplumsal yapının niteliğiyle ilgili (nesnel) bir sorundur. Gelişen kapitalist ilişkilerin yarattığı sınıfsal çelişkileri çözümlemeğe çalışan Avrupa kaynaklı sosyalist kuram, hemen aynısıyla kabullenilmiş ve çok başka konumdaki Türk toplumunda uygulanmaya çalışılmıştır. Üstelik bu girişim, sanayi toplumu durumuna gelen Batılı ülkelerde bile henüz başarılabilmiş değilken yapılmıştır.

Türkiye; “Sosyalist” Parti Mezarlığı

Şimdiye dek kurulan “sosyalist” partilerin bir bölümü şunlardır: Osmanlı Sosyalist Fırkası (1910), Sosyal Demokrat Fırkası (1918), Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası (1919), Osmanlı Mesai Fırkası (1919), Osmanlı Çiftçiler Cemiyeti Fırkası (1919), Türkiye Sosyalist Fırkası (1919), Amele Fırkası (1920), Türkiye Komünist Fırkası (Bakü-1920), Halk İstirakiyun Fırkası (1920), Müstakil Sosyalist Fırkası (1922), Türk Sosyal Demokrat Partisi (1946), Türkiye Sosyalist Partisi (1946), Türkiye Sosyalist Emekçi ve Köylü Partisi (1946), Ergenekon İşçi ve Köylü Partisi (1946), Demokrat İşçi Partisi (1950), Vatan Partisi (1954), Sosyalist Parti (1960), Türkiye İşçi Partisi (1961), Türkiye Sosyalist İşçi Partisi (1974), Türkiye İşçi Partisi (1975), Türkiye Emekçi Partisi (1975), Sosyalist Devrim Partisi (1975), Türkiye İşçi Köylü Partisi (1978), Türkiye Birleşik Komünist Parti (1990), Sosyalist Birlik Partisi (1991), Birleşik Sosyalist Parti (1994), Özgürlük ve Demokrasi Partisi (1997). ¹⁸ 

---

 1  “Türkiye’de Politika”, Süleyman Coşkun, Cem Yay. İst.–1995, sf.299
 2  “Batılılaşma Hareketleri–I” Prof.T.Z.Tunaya, Cumhuriyet Yay.–1999, sf.97
 3  a.g.e. sf.97
 4  “Türkiye’de Siyasi Partiler” Prof.T.Z.Tunaya, Arba Yay., 2.Bas. İst.–1995, sf.168 ve “Batılılaşma hareketleri–I” Prof.T.Z.Tunaya, Cumhuriyet Yay.–1999, sf.101, 102
 5  “Türk Siyasal Yaşamında Yer Almış Başlıca Siyasal Dernekler, Partiler ve Kurucuları” İlhami Sosyal, “Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi” İletişim Yay., 8.Cilt, sf.2010, 2018 ve “Türkiye’de Şeriatın Kısa Tarihi” Halil Nebiler, Ütay, 1994, sf.31
 6  “Kürtler II.” Hıdır Göktaş, Alan Yayıncılık, 2.Baskı, 1991
 7  “Ülkücü Hareket–I”, Hakkı Öznur, Atik–1996, sf.70
 8  “Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi” İletişim Yay., 15.C., sf.1201
 9  “Ülkücü Hareket–I”, Hakkı Öznur, Atik–1996, sf.133
 10  “Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi” İletişim Yay., 7.Cilt, sf.1983
 11  “12 Mart’a Beş Kala”, Celil Gürkan, Tekin Yayınevi İst.–1986, sf.56
 12  “Darbenin Bilançosu” Cumhuriyet, 12 Eylül 2000
 13  “Türkiye Cumhuriyeti’nde Siyasal Düşünce Akımları” Mete Tuncay, “Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi” İleri Yay., 7.Cilt, sf.1928
 14  “İslamcılık”, Şerif Mardin, a.g.e. sf.1936
 15  “İslamcılar ve Sistem”, Ruşen Çakır, a.g.e., 15.Cilt, sf.1210
 16  “İslamcılık”, Ahmet Çiğdem, a.g.e., 15.Cilt, sf.1225
 17  a.g.e. sf.1231
 18  “Türkiye’de Politika”, Süleyman Coşkun, Cem Yay.–1995, sf.351, 378

Metin AYDOĞAN, 28 Mart 2014

Paylaşım için teşekkür ederim.