BUNALIMIN ÖZÜ ve SÖZÜ

Kapitalist üretim biçiminin ‘bunalım’ları ‘kendi içinde’ barındırdığı söylenir. Ve ‘kendi dıșında’ sayılabilecek doğal afetler dıșındaki her bunalım ya ‘așırı üretim’ ya da ‘eksik tüketim’ bunalımları olarak tanımlanırlar.

Gerçekten kapitalizm öncesi bunalımlar, ki șunun șurasında yüzelli-ikiyüz yıl öncesi de denilebilir, salt ‘doğal afet’ler sonucu iken, son yüzelli yılda yașanan bunalımlar salta yakın bir oranda ‘kapital’in kendisinin yarattığı bunalımlardır. Söylenene bakılırsa kapitalizm kendi yarattığı bunalımlar sonucu yok olacaktır. Kapitalizmin ‘kendi bilimi’ olan ‘ekonomi politik’ de kapitalizm ile birlikte doğmuș ve yine söylendiği gibi kapitalizmle birlikte o da yok olacaktır.

‘Ekonomi Politiğin Eleștirisine Katkı’ (1859) yapmaya çalıșan Marx, 1857/58 deki Elyazmaları’nda (Grundrisse), ‘genel olarak kapital’i tanımlarken kapitalist üretim biçiminin ‘bunalım’larının özünü de yakalamıștır. Ekonomi politiğin kurucularından David Ricardo (1772- 1823) için, “kapitalin nesnel özünü büyük bir yetkinlikle kavradı, ama modern bunalımları asla anlayamadı” diye yazan Marx; 1819’da Ekonomi Politiğin Yeni İlkeleri’nin yazarı J. C. L. Simonde de Sismondi (1773-1842) için “Kapital temelli üretimin sınırlılık özelliğini derinden sezmiști” diye yazacaktır.

O gün bugündür, kapitalist üretim biçiminin ‘son’u bu bunalımla gelecek diyenler ile, bu bunalım da ‘piyasa’ sayesinde ‘teğet geçecek’ diyenler ikiye ayrılmıș bulunmaktadır.

Ne var ki, kapitalist üretim biçimi içinde kalınsa bile ‘bundan böyle bunalım olmayacak’ diyen bir babayiğit de çıkmamıștır. Bütün bu sistemi yürüten ise özünde ‘el kiri’ olan paranın kapital olarak ortaya çıkmasıdır. Değișim aracı olarak paranın ancak düșünsel, idéel, bir değeri vardır.

Ne var ki bütün sorun paranın kapitale dönüșme sürecinden bir bașka ‘değer’ olarak ortaya çıkmasıdır. ‘Piyasa’da cepte durduğu gibi durmayan para, para-sermaye olarak Para-Meta-Para șeklindeki bir sürece girer ki buna kapitalin kendi kendisini ‘değerleme süreci’ denilmektedir.

Sermayenin yeniden-üretimi de denilen bu süreç, üretim ve dolanım diye iki ayrı evreye ayrılabilmesine karșın, çelișkili bir birlik olarak tanımlanabilir. Sermayenin kendi kendisini yeniden-üretebilmesi için, üretim ve dolanım süreçlerinin her ikisinin tamamlanmıș olması gerekmektedir. İște genel olarak bu süreçlerden herhangi birinde yașanacak kesintiye ‘bunalım’ denilmektedir.

Gel gör ki, kapitalist üretim biçimi geliștikçe bu süreçlerin biribirini tamamlamaları da giderek zorlașmaktadır. O nedenle de kapitalist üretim biçiminde ‘bunalımsız’ herhangi bir dönem sözkonusu olmamaktadır. Dönem derken yıl, beș-yedi yıl, onbeș-yirmi yıl ve kırkbeș -elli yıllık dönemlerden sözedilebilinir. İzleyen yazılarda daha da ayrıntılayacağımız bu ‘bunalım süreçleri’nden içinde yașadığımız ‘bunalım’a gelinecek olursa, 2010 bunalımının (2008’de bașlamıș olsa da) 1970 bunalımından sonraki zirve olarak anlașılması sonucu çıkarılabilir. 1970’ten kırk yıl geri gidildiğinde hangi yıla gelinebileceğini ise okuyucu hesaplayabilir.

Kapitalizmin John Hobson (1902) tarafından ‘emperyalizm’ olarak adlandırılacak bir așamaya varması ve Lenin (1916) tarafından kapitalizmin ‘En Yüksek Așaması’ olarak tanımlanması bunalımların özü bakımından önemli ayrılıklar içermez. Yine Paul Baran (1910-1964) ve Paul Sweezy (1910-2004)’nin birlikte hazırladıkları ‘Tekelci Kapital Kuramı’ (1966) ndan da ‘bunalım’ların giderek çok daha ‘yıkıcı’ olacağına ilișkin sonuçlar çıkarılabilir.

O halde içinde bulunduğumuz bunalım döneminin, moda deyimle, ‘yüzyılın bunalımı’ olarak tanımlanması bir abartma olmayacaktır. Yinelenecek olursa, içinde bulunduğumuz bunalımdan çıkıldığı gün kapitalizm yeni bir tanım ve biçim almıș olacaktır. Ve çok uzak değil, ben diyeyim üç siz deyin beș yıla kalmaz bir isim babası ortaya çıkabilecektir.

---

Habip Hamza Erdem