Seçmen kütüklerine ilişkin itiraza kaynak olan düzenlemeye karşı çıkılmamış!

Seçmen kütüklerinin Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre oluşturulmasını eleştiren muhalefetin, bu uygulamaya izin veren yasa hazırlanırken veya çıkarıldıktan sonra itirazda bulunmadığı ortaya çıktı.

Yüksek Seçim Kurulu’nun (YSK), yasal değişiklik sonrası, her seçimde eleştiri konusu olan eski seçmen kütüklerini bu kez Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre oluşturması, 29 Mart’taki yerel seçimler öncesi yeni bir tartışmaya neden oldu.

Vatandaşların muhtarlıklara giderek kayıt yaptırmasına dayalı eski sistemin yerine, İçişleri Bakanlığı’nın verilerine dayanan ve nüfus müdürlüklerini yetkili kılan yeni uygulama yürürlüğe girdi. Yasal düzenlemenin iptali için harekete geçmeyen muhalefet partileri, 2007’deki seçmen sayısının yaklaşık 1.5 yıl içinde 6 milyon artmasını “hükümetin seçmen kaydırma hareketi” olarak değerlendirirken, seçimlerin de “şaibeli olacağı” iddiasını dile getirdi.

Yeni sistemde hataların düzeltilmesi ancak, seçmenlerin nüfus müdürlüklerinde kendileriyle ilgili bilgilere itiraz etmeleri, partilerin de sıkı denetimler yapmasıyla mümkün olabilecek. Tartışmaların odağındaki sorular ve yanıtları şöyle:

6 milyon kişilik fark

1- Seçmen kütükleri ile ilgili tartışma neden çıktı?

- Yüksek Seçim Kurulu (YSK), 29 Mart 2009’da yapılacak yerel seçimlerde oy kullanma hakkı bulunan seçmen sayısını 48 milyon 265 bin 644 olarak açıkladı. Yeni seçmen sayısıyla bir yıl önce, 22 Temmuz 2007 genel seçiminde 42 milyon 533 bin ve 21 Ekim 2007 halkoylamasında 42 milyon 629 bin olan seçmen sayısı arasında yaklaşık 6 milyon kişilik fark bulunması tartışmaları başlattı.

Yeni seçmen sayısının İçişleri Bakanlığı verilerine göre hazırlandığının açıklanması da tartışmaları alevlendirdi. Muhalefet, birçok seçmenin hükümetin zayıf olduğu il ve ilçelere kaydırıldığını öne sürdü.

Kütükte yasaya uyuldu

2- YSK, seçmen kütüklerini neden Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne (ADNKS) göre hazırladı?

- 13 Mart 2008’de yurtdışında yaşayan seçmenlerin oy kullanmalarını kolaylaştırmak amacıyla hazırlanan 5749 sayılı yasa yürürlüğe girdi. Ancak bu yasaya, bugünkü tartışmalara neden olan seçmen kütükleri konusunda kritik düzenlemeler konuldu.
Yasanın 4. maddesinde, “Seçmen kütüğü, adres kayıt sistemindeki bilgiler esas alınarak her yıl yeniden düzenlenir” hükmü yer aldı. Böylece YSK, ADNKS verilerinden yararlanmakla zorunlu kılındı.

Sayım 2007’de bitti

3- ADNKS nasıl oluşturuldu?

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), ADNKS’yi oluşturmak için 2006’da başladığı nüfus sayımını 2007 sonunda tamamladı.

TÜİK görevlileri, kapı kapı dolaşarak, hangi adreste, kimin oturduğunu saptadı. Bu veriler daha sonra İçişleri Bakanlığı’nın MERNİS olarak bilinen, tüm vatandaşların T.C. kimlik numaralarının bulunduğu sistemle eşleştirildi. YSK da İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık Genel Müdürlüğü’nde toplanan bu verileri seçmen kütüğü olarak aldı ve seçmen listelerini muhtarlıklarda askıya çıkardı.

Sokağa çıkma yasağı

4- Seçmen kütükleri daha önce nasıl hazırlanıyordu?

- YSK’nın sokağa çıkma yasağı ilan ettiği bir günde, YSK görevlileri kapı kapı dolaşarak seçmen kaydı yapıyordu. Ancak bu sistem son olarak 1997’de uygulanabildi. Anayasa Mahkemesi, bu uygulamanın dayanağı yasayı iptal etti. YSK, bu tarihten sonra her seçimde 1997’de oluşturulan kütüğü muhtarlıklarda askıya çıkardı. Muhtara giderek adını yazdıran, hataları düzelten ve yeni kayıt yaptıranlar oy kullandı. İsmi listede olmamasına karşın muhtara gitmeyenler kayıtlarda gözükmedi.

YSK: 11 yıllık artış

5- Seçmen sayısındaki 6 milyonluk artışın kaynağı ne?

- 1997’den bu yana uygulanan sistem nedeniyle seçmen sayısı, artan nüfusa uygun biçimde güncellenemedi. Eleştirileri yanıtlayan yetkililer bu nedenle aradaki farka son bir yıla değil, son 11 yıla göre bakılması gerektiğini söylüyor. YSK Başkanı Muammer Aydın da bu konuda, “Bana göre aradaki fark uzun yıllar ismini yazdırmayanlardan kaynaklanıyor” dedi.

79. maddeye göre durum

6- YSK’nın seçmen kütüğünü İçişleri Bakanlığı’nın verilerine göre oluşturması Anayasa’ya aykırı mı?

- Anayasa’nın 79. maddesinde kütüklerle ilgili özel bir ifade yer almasa da seçimlerin genel yönetim ve denetimi yetkisinin YSK’da bulunduğu, YSK’nın, seçim sürecinin dürüstlük içinde geçmesi için tüm iş ve işlemleri yapmakla yükümlü olduğu belirtiliyor. CHP başta olmak üzere, muhalefet partileri kütüğün İçişleri Bakanlığı verilerinden oluşturulmasının bu hükme aykırı olduğunu savunuyor.

YSK Başkanı Muammer Aydın ise 13 Mart 2008’de çıkan yasaya işaret ediyor. Aydın, “5749 sayılı yasayı okuyun. Biz bu yasayı uygulamak zorundayız. Biz bir mahkeme değiliz. Yasaların Anayasa’ya aykırılığını tartışmak gibi bir hak ve yetkimiz yok. ‘Bu yasa Anayasa’ya aykırı ben bunu uygulayamam’ diyebilir miyim? TBMM’de yasa çıkarmışlar, biz de buna uygun davranmak zorundayız” dedi. Ancak Anayasa Mahkemesi’ne bu yasanın iptali istemiyle başvuran siyasi parti olmadı.

Adres kontrol edilecek

7- Bu durumda yargı, kütüğün oluşturulmasında devre dışında mı kaldı? Kütüğe yönelik itirazları kim değerlendirecek?

- YSK, kütükleri doğrudan ADNKS’ye göre oluşturduğundan, kendi başına kayıtların doğruluğunu ya da yanlışlığını saptama imkânı bulamadı. Kütüklere yönelik düzeltmeler de yine İçişleri Bakanlığı’na bağlı nüfus müdürlüklerinde yapılacak. YSK sadece itirazların içeriği konusunda devreye girebilecek. Bir parti veya seçmen, bir il veya ilçenin bazı adreslerinde aslında orada oturmayan kişilerin seçmen kaydedildiği şikayetinde bulunursa, il ve ilçe seçim kurulları polis ya da jandarma marifetiyle adresi kontrol ettirecek.

Denetim güçleşti

8-ADNKS’ye göre oluşturulan kütüklerde ne sorun yaşanıyor?

- Yıllardır aynı adreste oturan ve oy kullanan çok sayıda kişi, seçmen listelerinde ismini göremedi. Yaşamını yitirmiş kişilerin isimleri listelerden çıktı. Öğrencilere kaldıkları öğrenci yurdunu adres gösterme imkânı tanındığı için bazı illerde tek adres üzerinde toplu kayıtlar yapıldı. Kayıtların mahalle, cadde ve sokak isimlerine göre değil, soyadı sıralamasına göre yapılması denetimi de güçleştirdi.

TÜİK: Formlar imha edildi

9- Bu gibi sorunların yaşanmasına ve ortada çok sayıda soru işareti bulunmasına rağmen TÜİK’in ADNKS belgelerini imha ettiği doğru mu?

- ADNKS hazırlanırken, her evde kimlerin oturduğunu gösteren formlar dolduruldu. Bu formlarda o evde yaşayanların tüm kişisel bilgileri yer aldı. Bu çalışmaya dayanak oluşturan Nüfus Kanunu’nda, nüfus sayımı sırasında elde edilen formların

60 günlük sürenin ardından imha edileceği belirtiliyor. Bu askı süresinin seçmen kütüklerinin askıya çıkarılması ile ilgisi bulunmuyor. Nüfus sayım sonuçlarını 21 Ocak’ta açıklayan TÜİK, 20 Kasım 2008’de yasal olarak gerekli sürenin dolduğu gerekçesiyle formların imhasının gerektiği yönünde genelge yayımladı. Ancak ilgili mevzuatta, “kayıtların kesinlik kazanması halinde” formların imha edilebileceği belirtiliyor. ADNKS’ye yönelik itirazlar sürmesine rağmen TÜİK Başkanlığı, formların büyük bölümünün imha edildiğini açıkladı.

YSK ise “Bizim TÜİK’le ilgimiz yok, verileri İçişleri Bakanlığı’ndan aldık” diyor. İmha nedeniyle olası bir itiraz halinde, ilgili adreste denetim yapma dışında denetleme imkânı kalmadı. YSK da zaten itirazları TÜİK kayıtlarına göre değil, “yerinde denetim” yaparak karara bağlayacağını açıklamıştı.

Komisyonlarda oybirliği

10- CHP, bu yasa TBMM’den geçerken itiraz etti mi? Neden konu o dönemde tartışılmadı?

- Yasaya temel oluşturan tasarı 21 Ocak’ta TBMM’ye sunuldu ve Anayasa Komisyonu’nun 31 Ocak ve 14 Şubat’ta yaptığı iki toplantı sonrasında oybirliğiyle kabul edildi. Muhalefet milletvekilleri karşı oy kullanmadı. Tasarı, 12 ve 13 Mart’ta TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi.

Görüşmeler sırasında CHP Antalya Milletvekili Atilla Emek, “Seçmen kütüklerinin güncelleştirilmesinde maalesef çok sorunlar yaşanmaktadır. 22 Temmuz’da ciddi sorunlarla karşı karşıya gelinmiştir. Şimdi yerel seçim yılına bir yıl gibi bir süre kaldığına göre, sadece yerel seçimlerle ilgili o taşıma seçmenler, seçimlere gölge düşürmektedir” diye konuştu. Ancak muhalefetin tepkisi cılız kaldı.

Yeniden askıya çıkabilir

11- Seçmen kütükleri askıdan indiğine göre, seçmenler bundan sonra kayıtlara nasıl bakacak? Olası yanlışlıklar için nereye başvuracak?

- YSK’nın http://www.ysk.gov.tr adresinden T.C. kimlik numarası girilerek kayıtlar kontrol edilebilecek. Yanlışlık halinde vatandaşların seçmen kütüklerinin askıda olmamasına rağmen nüfus müdürlüklerine itiraz etme hakkı bulunuyor. Ayrıca YSK’nın yılbaşına kadar, kütükleri yeniden 20 günlüğüne askıya çıkartması bekleniyor. Kütüklere yönelik itirazlar il ve ilçe seçim kurullarınca değerlendirilecek. Seçmen taşıma ya da sahte seçmen kaydı gibi usulsüzlükler saptanırsa, YSK’nın suç duyurusu üzerine ilgililer hakkında 4 yıla kadar hapis istemiyle dava açılabilecek.

İlgili maddenin iptali istenmemiş

CHP’nin, seçmen kütüklerinin İçişleri Bakanlığı’nın Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre hazırlanmasını öngören 5749 sayılı yasanın ilgili maddesinin iptali isteminde bulunmadığı anlaşıldı.

CHP, aynı yasanın yurtdışındaki seçmenlerin mektupla oy kullanmasına ilişkin 10. maddesinin iptali için Anayasa Mahkemesi’nde dava açarken, sözkonusu düzenlemeyle ilgili girişimde bulunmadı. Yüksek Mahkeme de bu nedenle yasanın sadece davaya konu 10. maddesini görüştü ve iptal etti.

Mükerrer oy kullanımına engel

Eleştirilen sistemin en iyi yanının ise mükerrer oy riskini sıfıra indirmesi olduğu savunuluyor. Sisteme göre, T.C. kimlik numarası ile oy kullanılacak ve parmak boyama işlemi son bulacak. Aynı T.C. kimlik numarası ile bir kez oy kullanıldıktan sonra bir başka yerde kullanılması mümkün olmayacak. Bu tip bir girişimi sistem fark ederek oyu geçersiz sayacak.

Seçmenler T.C. kimlik numaralarını kullanarak nerede oy kullanacağını öğrenebilecek. Oy kullanacağı yer adresine yakın değilse, nüfus müdürlüğüne başvurarak bunu düzeltebilecek.