Dolar Artıyor, Köprü Zararları Büyüyor

Köprü, tünel ve otoyollarda, araç geçiş ücretlerinde artış ABD tüketici endeksine (CPI) bağlanmış. Bu endeks, 2017 için yüzde 2,5 dur. Yani geçiş ücretleri, hem dolar olarak hem de Türk lirasının değer yitimi nedeniyle artıyor. Araç geçiş garantileri yüksek tutulmuş. Geçişler garantiyi karşılamıyor. ‘Alınmayan hizmet karşılığı’ adı verilen uygulamayla, köprü ve otoyolları kullanmayan araçlar için fazladan ödeme yapılıyor. Geçişler az, dolar artışı fazla. 2 Ocak’ta, Türk lirası olarak belirlenecek 2019 geçiş bedelleri çok yüksek olacak. Gelir düzeyi düşen insanlar, köprü ve yolları daha az kullanacak. Artmakta olan tepkiyi azaltmak için, geçiş ücretlerindeki KDV yüzde 18’den yüzde 8’e düşürüldü. Yani, hazine gelirinden köprülere dolaylı olarak yeni bir kaynak daha aktarılmış oldu.

Yap-İşlet-Devret

Yabancı ortaklı şirketlerin yap-işlet-devret modeliyle yaptığı 211 projeye 130 milyar dolar Hazine garantisi verildi. Yalnızca 18 şehir hastanesine devletin ödeyeceği kira bedeli 30 milyar dolar.

2018 Bütçesine; Avrasya Tüneli, Osmangazi Köprüsü ve Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nden geçmeyen araçlar; şehir hastanelerinde yatmayan hastalar için, (alınmayan hizmet karşılığı) 6,2 milyar lira ödenek kondu. Araç geçiş sayıları, 2017’deki gibi olursa bu ödeneğin de yetmeyeceği görülüyor.

Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın Araç Geçiş Raporu’nda açıklanan veriler, köprü geçişlerindeki zararı ortaya koyuyor. Rapor; Yavuz Sultan Selim ve Osmangazi Köprüleri ile Avrasya Tüneli’ndeki araba geçişlerinin, şirketlere verilen geçiş garantilerinin büyük farklarla altında kaldığını gösteriyor.

Avrasya Tüneli

Avrasya Tüneli geçiş ücreti, (tek geçiş) binek arabalarda 4, minibüslerde 6 dolar. ¹  Tünel, kent içi geçiş olduğu için, ücreti gidiş-dönüş olarak hesaplamak gerekiyor. Yani, halka dönük gerçek kullanım ücreti, binek arabalarda 8, minibüslerde 12 dolar. Geçiş ücretleri, her yıl ABD Tüketici Fiyat Endeksine (CPI) uygun olarak arttırılacak.

Tünel için, yılda 25.6 milyon geçiş garantisi verilmiş. Ancak, 2017’de 15 milyon araç geçmiş. Geçmeyen 10,6 milyon aracın geçiş bedelini, devlet şirkete ödüyor. ² 

Geçiş yapan araçların tümü otomobil sayılarak 4 dolar üzerinden hesap yapılırsa, KDV ve ABD Tüketici Endeks artışı ile birlikte araç başına geçiş 5,08 dolar oluyor. Bu bedel geçmeyen araç sayısıyla çarpılınca, 2017 yılı için devletin şirkete ödeyeceği fazladan para 50,8 milyon dolar oluyor. ³ 

Osmangazi Köprüsü

Osmangazi Köprüsü’nde günlük 40 bin araç geçiş garantisi verilmiş. Köprü geçiş ücreti, araç başına 35 dolar. Buna KDV ve Amerikan Tüketici Endeksi eklenince bedel, 2017 için 38.75 dolar oluyor. Osmangazi Köprüsü’nün yatırım bedeli 1 milyar 140 milyon dolar. ⁴ 

Osmangazi Köprüsü’nde, günlük 40 bin araç geçiş garantisi verilmiş. Ancak, köprüden günde ortalama 14 bin araç geçmiş. Geçmeyen günlük 26 bin, yıllık 9,5 milyon aracın bedeli 368 milyon dolar yapıyor. Bu parayı da Hazine yani halk ödüyor. ⁵ 

Yavuz Sultan Selim Köprüsü

Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nde geçiş ücreti otomobillerde 3, kamyonlarda ortalama 15 dolar. ⁶  KDV ve ABD Tüketici Endeks artışı eklenince geçiş ücreti otomobillerde 3,72, kamyonlarda ortalama 18,6 dolar oluyor.

Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nde, günlük 135 bin araç geçiş garantisi verilmişken, ortalama 38 bin araç geçiş yapmış. Geçmeyen günlük 97 bin, yıllık 35,4 milyon aracın bedelini yine Hazine yani yine halk ödüyor. ⁷  Ödeme miktarı, 2017 için 147 milyon 825 bin dolar. ⁸ 

Uzmanlar, Mart 2017’de ihalesi yapılan Çanakkale Köprüsü’nün geçiş sayılarının, gerçekçi olmadığını ve bu köprülerden daha fazla açık vereceğini söylüyor.

Halkın Gözünde Köprüler

Halkın önemli bir bölümü, yap-işlet-devret yöntemiyle yaptırılan yol ve köprüleri borçlanma olarak görmüyor. Ekonomik sorunların ağırlaştığı bir dönemde gerekli olup olmadığını da sorgulamıyor. Onlara; devlet hazinesinden para çıkmadığı, yatırımları şirketlerin gerçekleştirdiği, bedelin hizmeti alan kullanıcılar tarafından ve uzun yıllara yayılarak ödeneceği söyleniyor.

İşin gerçeğini öğrenip değerlendirmeyen insanlar, doğru gibi görünen bu tür söylemlere kolayca inanıyor. Yol ve köprüleri, halkın refahı için yapılan yatırımlar olarak görüyor. Böyle olunca da, bunları yaptıranlara şükran duyguları besliyor, onları destekliyor. Oysa, konu; Türkiye’nin içinde bulunduğu koşullar, üslenilen yükümlülükler, ödemelerin biçimi ve miktarıyla birlikte ele alındığında, söylenenlerin gerçeği yansıtmadığı ortaya çıkıyor.

Gerçekler

Yabancı ortaklı şirketlerin yap-işlet-devret yöntemiyle yaptığı 53,7 milyar dolarlık 211 projeye, bugüne dek 130 milyar dolar Hazine garantisi verildi. Bu garantiyi, yatırımı kullanacak olan Türk halkı, olmazsa devlet üslenmiş durumda.

Türkiye, 586 milyar dolarlık borç yükü altındayken, sürekli olarak borçlanılmakta ve yeni borç almak için ülkeyi ayakta tutan ekonomik varlıklar ortaya sürülmektedir. Elde kalan devlet işletmeleri, ‘Varlık Fonu’ adıyla bir anonim şirkete devrediliyor.

Yap-işlet-devret yatırımlarında, ‘geçiş ücreti’, ‘kullanım payı’ gibi tanımlarla halktan alınan bedel, gerçekte adı konmamış bir dolaylı vergidir. Devlet, ulusun tümünü temsil eden bir örgüttür; geliri halkın ödediği vergilerle oluşur. Bu nedenle, ‘şirket yapıyor halk kullandıkça ödüyor, devlet para ödemiyor’ türünden açıklamalar gerçeği yansıtmıyor.

Ülkenin borcunu, ister devlet ödesin, ister dolaylı vergi olarak doğrudan halk ödesin; biçim ne olursa olsun sonuçta ödemeyi yapacak olan her zaman vergi ödeyen halktır. Bugün, halkın bir bölümü, kullanmadığı yollar ve köprülerle övünç duyuyor ama bu gerçeği bilmiyor. Nasıl bir yükün altına sokulduğunun farkında değil.

Köprü-Otoyol Dışındaki Yap-İşlet-Devret’ler

Devletin almadığı hizmete karşı bedel ödemesi, İstanbul’a su sağlayacak Yuvacık Barajı’yla başladı. Hazine garantisi nedeniyle devlet, almadığı suyun bedeli olarak şirkete yılda 220 milyon dolar ödüyor. Bu ödeme 13 yıl sürecek. ⁹ 

Benzer durum doğalgazda yaşandı. Devlet, almayı taahhüt etmesine karşın kullanmadığı doğalgaz için Rusya, İran ve Azerbaycan’a üç yılda 2 milyar 999 milyon lira ödedi. ¹⁰ 

Ankara Esenboğa, Milas-Bodrum ve Zafer Bölgesel Havalimanı’nda garanti edilen yolcu sayılarına ulaşılamadığı için, işletmeci şirketlere bugüne dek 37,9 Milyon Euro ödeme yapıldı. ¹¹ 

İki Köprü Bir Tünel

Alınmayan hizmete yani geçmeyen araçlara, yatılmayan hastanelere ödenmek üzere, 2018 yılı bütçesine 6,2 milyar lira kondu. Bu paradan, 570,6 milyon doları, yalnızca Orhangazi ve Yavuz Sultan Selim Köprüleri ile Avrasya Tüneli’ne ödenecek. Bunun Türk lirası karşılığı bugünkü kur ile (11.Ağustos 2018) 3,59 milyar liradır.

Ayrılan paranın yüzde 60’ı 2 köprü ve 1 tünele gidiyor. Geride daha Şehir hastanelerine ve başka yap-işlet-devret yatırımlarına ödenmesi gereken zararlar var. Ayrılan paranın yetmeyeceği açık.

Geçişler Böyle Sürerse

Halkın alım gücündeki düşüş yani yoksullaşma çok hızlı ve yaygın. Köprü ve otoyolları kullananların azalacağı görülüyor. Bunu görmek için çok şey bilmeye gerek yok. Azalmayıp, bugünkü düzeyde kalsa bile, ürkütücü bir gerçekle karşılaşılıyor.

Hazine’nin geçmeyen araçlar için, şirketlere ödeyeceği fazladan para, yalnızca 2017 yılı için ve yalnızca 2 köprü, 1 tünel için 570, 6 milyon dolar. Osmangazi Köprüsü’nün yapım maliyeti 1,140 milyar dolar olduğu düşünülürse, devlet her iki yılda bir şirketlere bir Orhangazi Köprüsü yaptırılacak kadar parayı fazladan ödeyecektir. Devretme süresi 30 yıl olan bir yatırım için bu 15 Osmangazi Köprüsü demektir.

---

 1  http://www.milliyet.com.tr/yazarlar/gungor-uras/1-2-milyar---lik-avrasya-tuneli-2364614/
 2  https://www.cnnturk.com/ekonomi/25-6-milyon-gecis-garantisi-verilmisti-iste-devletin-avrasya-tuneli-icin-odeyecegi-para
 3  Avrasya Tüneli’nde de hedef tutmadı: Devlet işletmeci firmaya 123 milyon lira verecek https://www.birgun.net/haber-detay/avrasya-tuneli-nde-de-hedef-tutmadi-devlet-isletmeci-firmaya-123-milyon-lira-verecek-202226.html
 4  OSMANGAZİ KÖPRÜSÜ YATIRIM BEDELİ https://emlakkulisi.com/guncel/osmangazi-koprusu-yatirim-bedeli
 5  https://tr.sputniknews.com/ekonomi/201706301029093250-chp-milletvekili-akar-osmangazi-koprusu-zarar-maliyet/
 6  https://www.timeturk.com/yavuz-sultan-selim-koprusu-gecis-ucretleri-belli-oldu/haber-24731
 7  CHP’li Akar tünel ve köprülerden geçen araç sayısını açıkladı http://www.sozcu.com.tr
 8  https://odatv.com/3.-kopruden-buyuk-zarar-2104171200.html
 9  “İSKİ’den Yuvacık Barajı’nın İçyüzü” http://www.haber7.com
 10  “Alınmayan Gaza 2,99 Milyar Lira Ödendi”, http://www.haber7.com
 11  “Yap, İşlet, Zarar Et; Devlet Ödesin” http://www.gazeteport.com

Metin AYDOĞAN, 11 Ağustos 2018