İlçenin Kuruluşu ve Elmadağ Adı

Elmadağ’ın yerleşimine ait ilk belgeler, Ankara Şer’iye Mahkemesi sicillerine göre yaklaşık 400 yıl öncesine aittir. Elmadağ’ın bu dönemde Ankara’ya bağlı bir yerleşme, adının da Yozgat olduğu mahkeme kararlarından anlaşılmaktadır. Kervanların konakladığı bir derbent köyüdür. Daha sonra adının Asi Yozgat olarak değiştirildiği resmi mühürlerde görülmektedir. 1785-1809 yılları arasında Ankara Sancağı, 13 kazadan meydana geliyordu. Bunlardan Kasaba-i Bala ve Çukurcak nahiyesine bağlı Yozgat köyü (Asi Yozgat) görülmektedir. 1902 Yılında Ankara Vilayeti Salnamesi’nde Ankara ilinin 5 sancak ve 21 kazadan oluştuğu belirtilmektedir. Asi Yozgat, bu sancaklardan biri olan Ankara Merkez Sancağına bağlı Bala kazasına ait bir köydür. Köyün ilk yerleşim alanları bugünkü Yenipınar, Yenimahalle ve Yenidoğan mahalleleri olmuştur.¹

Buraya Asi Yozgat denilmesi şu şekilde rivayet edilir: Yozgat ilinde Çapanoğlu olarak bilinen bir ağa yaşar, çevresindeki toprakları kendi himayesine katan, nüfuzu günden güne artan Çapanoğlu, adamlarını bir gün buraya gönderir. Halktan kendisine tabi olmalarını ister ve buraya yerleşmeye karar verir. Bir süre burada yaşar, zaman içinde halka zulmetmeye başlar. Bu zulme daha fazla katlanamayan köy halkı bir gün Çapanoğlu’na isyan eder ve adamlarını döverek kovar, işin uzayıp büyüyeceğini sezen ağa, “Bırakın şu asi adamları” diyerek köyü terk eder. O günden sonra köyün adı “Asi Yozgat” olarak anılmaya başlar. Elmadağ’ın Yozgat adını ilk alışının da Çapanoğlu’nun Yozgat’tan göç edip buraya yerleşmesinden sonra olduğu söylenir.²

Bahsi geçen olaylar 1840’lı yıllarda yaşanmış; ancak daha önceki yerleşim alanlarının Afyon’un Emirdağ ilçesinden gelenlerce kurulduğu ya da Oğuz boylarının Anadolu’ya gelişi sırasında (mı acaba? HB) aynı boydan gelen bir sülalenin ikiye bölünerek bir kısmının Elmadağ’ı, bir kısmının da Emirdağ’ı yurt tuttuğu, böylece Elmadağ’da ilk Türk yerleşmesinin (mi acaba? HB) bu dönemde oluştuğu ifade edilmektedir.³ Günümüzde çinti, tandır ekmeği, tirit gibi Elmadağ’ın özgün kültür ögelerinin Emirdağ’da da görülüyor olması bunun doğru olabileceğine işarettir.

Ayrıca, İstanbul Hükümeti'nin Valisi Muhittin Paşa, Sivas Kongresi yaklaşırken milli heyecanın dalga dalga yayıldığı Anadolu’da Kuvay-ı Milliye hareketinin canlanmasını önlemekle görevlidir. Ankara’daki hareketliliği bertaraf etmek amacıyla Çorum’dan Sungurlu’ya oradan Keskin’e geçer. Ankara’ya giderken Kılıçlar beldesi yakınlarında, büyük bir direnişle karşılaşır. Elmadağlı Kuvvacılar, Muhittin Paşa ile çatışarak onu esir alırlar ve Sivas’a, Mustafa Kemal’e gönderirler. Bu durum Mustafa Kemal’in Ankara’ya ayrı bir muhabbet beslemesini sağlar. Sivas’tan sonra Eskişehir’e gitmeyi planlarken fikrini değiştirerek Ankara’ya gider.⁴ Elmadağlıların bu hareketi Mustafa Kemal’e bir Ankara sevgisi kazandırdığı gibi, İstanbul Hükümeti kanadının da husumet beslemesine neden olur ve adı “asi”ye çıkar.⁵

Ben sizleri bu milli davaya silah zoruyla davet etmedim. Dileyen memleketine geri döner. Düşman adım adım her tarafı işgal ederek... Ankara’ya gelecek olursa; ben bir elime silahımı, bir elime Türk Bayrağını alıp Elmadağı’na çıkacağım. Burada tek başıma, son kurşunuma kadar düşmanla çarpışacağım. Sonrada bu mukaddes bayrağı göğsüme sarıp şehit olacağım. Bu bayrak kanımı sindire sindire emerken, ben de milletimin uğruna hayatımı feda edeceğim. Huzurunuzda buna yemin ediyorum.⁶

Mustafa Kemal


¹ Neşet Tiryaki, Elmadağ Şehir Coğrafyası, Ankara-1997, s.29 (Y.mamış YL Tezi, A.Ü S.B.E.)
² Alaettin Güleç, Küçük Yozgat köyü Köy Tetkiki, Ankara Halkevi Neşriyatı, Ankara-1936, s.5
³ Ahmet Pehlivan, Dünden Bugüne Her Yönüyle Elmadağ, Zincir Ajans-Dağıtım, Ankara-1998, s. 19
⁴ Ankara İl Yıllığı, 1973, s.11
⁵ Mustafa CEYLAN, a.g.e, s.63
⁶ Birinci Büyük Millet Meclisi Gizli Celsesi'nde, 1920.

Aytaç Özel, Elmadağ Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapı, Elmadağ Kaymakamlığı Yayınları, s.24-26