Eski Türklerde Hukuk

Eski Türklerin hukuk düzeninde, ayrımsız herkesin sorumlu olduğu ceza yasaları vardı ve yasalar, disiplinli bir güvenlik örgütü aracılığıyla ödünsüz uygulanırdı. Hızlı ve adil karar veren mahkemeler, suçluları ayırım gözetmeden yargılardı. Gözaltı süresi on günden çok olamazdı. Vatana ihanet, savaşta gevşeklik, ülke çıkarlarını yabancı ülkelere karşı korumama, elçilik görevlerinde kusur, ağır siyasi suçlardı ve cezası ölümdü. Cinayet, ırza geçme, bağlı atı çalma, soygun, ağır adi suçlardı ve bunların da cezası ölümdü.

Eşitlikçi Anlayış

Orta Asya Türkleri, çok eski zamanlardan beri, yargıda eşitliği temel alan, hızlı işleyen, kolay anlaşılır, eşitlikçi bir hukuksal düzen kurmuştur. Uluslararası hukuktan, aile ve mülkiyet hukukuna dek, toplumun tüm sorunlarını kapsayan yasal düzenlemeler (töreler), kendi dönemi kadar, sonraki dönemleri de etkilemiş ve hemen tüm Türk toplumlarına esin kaynağı olarak, köklü bir toplumsal ahlak anlayışı oluşturmuştur.

Orta Asya’da, toplumun genel çıkarını etkileyen alanlarda kamu mülkiyeti yaygındı ancak yerleşik bir kişisel mülkiyet kavramı da vardı. Otlaklar ortak, hayvanlar ve bahçeler, evler, zenaat araçları kişisel mülklerdi. Hayvanlara vurulan damgalar, onların sahiplerini belli ederdi. Mülkiyet’i ilgilendiren konularda bir sözleşme (bıçgas) yapılır ve taraflar bu sözleşmeye kesinlikle uyardı. Sözleşmeler, törenle yapılan, özgür istence dayanan yükümlenmelerdi; bu yükümlenmeye ant denilirdi. ¹ 

Türkler ant koşullarına ve baçığ adı verilen uluslararası sözleşmelere çok önem verirlerdi. Sözünü yerine getirmeme, yani baçığlarla kabul edilen yükümlülüklere uymama, asla düşünülmezdi, en büyük ayıp sayılırdı.

Hızlı ve Adil Karar

Eski Türkler’in hukuk düzeninde, ayrımsız herkesin sorumlu olduğu ceza yasaları vardı; yasalar, disipline bağlı bir güvenlik örgütü aracılığıyla ödünsüz uygulanırdı. Hızlı ve adil karar veren mahkemeler, suçluları ayırım gözetmeden yargılardı. Gözaltı süresi on günden çok olamazdı. Vatana ihanet, savaşta gevşeklik, ülke çıkarlarını yabancı ülkelere karşı korumama, elçilik görevlerinde kusur, ağır siyasi suçlar; cinayet, ırza geçme, bağlı atı çalma, soygun, ağır adi suçlar’dı ve cezası ölüm’dü. Genç kızları aldatanlar, yüksek mal ve tazminat ödemeyle cezalandırılır; adam yaralayanlar, yaranın durumuna göre ceza öder; bağlı olmayan atı çalanlardan, çaldığı at sayısının on katı ceza alınırdı. Bu suçlar hafif adi suçlar’ dı. ² 

Hakimlerin Niteliği

Yasama yetkisini kullanan hakimler ve uygulamada görev yapan güvenlik görevlileri, toplumun en saygın kişileriydi; yetkileri ve sorumlulukları yüksekti. Karar vermede özgürdüler ancak düzenli bir denetim altındaydılar. Devletin iç güvenliği her boyutuyla düşünülmüş ve iyi işleyen örgütlenmeye gidilmiştir. Toplum düzenini ve toplumsal huzuru sağlayan gerçek güç, bireylerin edinmiş olduğu ve köklü geleneklere dayanan toplumsal alışkanlıklar, insanların birbirlerine gösterdikleri saygıdır.

Adli önlemlere, kolluk güçlerine çoğu kez gerek duyulmaz, toplum kendi dengesini kusursuz bir biçimde korurdu. Venedik’in İstanbul Elçisi Marcantonio Barbara bu dengeyi, 16.yüzyıl Osmanlı toplumu için şöyle anlatıyordu: “Geceleri kent güvenliğinin sağlanması için, bir elinde bir sopa, diğer elinde bir fener bulunan, tek bir görevli bile yeterli olmaktadır... Geceleyin evim soyulacak korkusu olmadan güven içinde uyuyabilirsiniz. Zira o sopalı, fenerli adam tek başına, örneğin Paris’teki gece polisi yüzbaşısından ve onlarca yardımcısından daha çok güven vermektedir. Böyle bir güvenli sakinliğe, görmeden inanmak pek mümkün değildir.” ³ 

Uluslararası Anlayış

Eski Türkler, ilkeleri ve kendine özgü kuralları olan, gelişkin bir kamu hukukuna sahipti. Uluslararası anlaşmalara çok önem verilir, bu anlaşmaların devletin çıkarları ve iç hukukla çelişmemesine özen gösterilirdi. Bu konuda, o dönem için oldukça ileri bir anlayışları vardı. Uluslararası ilişkiler anlaşmalarla belirlenir ve bunlara kesinlikle uyulurdu. Anlaşmaya uymak ahlaki bir borçtu. Yerine getirmeyen ya da bozan devletler, cezalandırılırdı.

Uluslararası anlaşmalarda, anlaşma yapıldıktan sonra ortaya bir köpek salınır ve hayvan kemiğinin kırılmasına asla izin vermeyen bir geleneğe sahip olunmasına karşın, köpek kılıçla parçalanır ve “her kim ki anlaşmaya sadık kalmazsa, yazgısı bu köpek gibi olur” denirdi. ⁴  Kemiği kırılan varlığın bir daha dirilemeyeceğine inanıldığından, onlara göre bu, çok büyük bir bedeldir. M.S.578’de tahta çıkan Bizans İmparatoru Tiberius’un, önceki anlaşmalara uymaması nedeniyle bozulan ilişkileri düzeltmek için gönderdiği kurula, Göktürk Devletini temsil eden Uçbeyi Tarhan şunları söylemişti: “Yaptığımız anlaşmalara uymuyorsunuz. Siz ve sizi gönderen İmparatorunuz, bizi aldatmak amacındasınız; açık konuşacağım, çünkü yalan söylemek, yapılan anlaşmaya uymamak bizim âdetimiz değildir. Bize sürekli barıştan, dostluktan söz ediyorsunuz ama bize isyan eden Avarhunitler’le ittifak yapıyorsunuz. Anlaşmaya uymamanın hesabını İmparatorunuz’ dan soracağız.” ⁵ 

Anlaşmalara uymak eski Türkler’de o denli önemlidir ki, onların anlayışına göre; “barış esastır ve savaş her zaman, anlaşmaların bozulması nedeniyle ortaya çıkan bir olaydır.” Devletler hukukunu ülke adına temsil eden elçiler, çok önemli görevlilerdir; onların güvenliği her koşulda ve eksiksiz sağlanmalıdır. Elçiyi korumak, bir devletin namusudur. Öyle ki, “elçiye zeval olmaz” özdeyişi, atasözü halini alarak bugüne dek gelmiştir ve hâla kullanılmaktadır.

Ülke Çıkarını Savunmak

Devletler hukuku anlayışının temel ve değişmez kuralı, ülke çıkarlarının korunmasıdır. Yabancı ülkelere gönderilen elçiler, önem verilen ve saygı gösterilen görevlilerdir. Ancak, ülke çıkarlarını dışa karşı korumada savsaklama ya da güveni kötüye kullanma içine girerlerse, ölümle cazalandırılırlar.

Her şey ülke ve vatan içindir; kutsal bir kavram olan vatan için, yaşam dahil “tüm sevgili varlıklar” feda edilir. İl yani millet, Gök Tanrı’nın yeryüzündeki gölgesi, vatan da bu gölgenin yaşadığı topraktır. Türkler nereye giderlerse gitsinler, vatanlarını asla unutmazlar; yaşam biçimlerini, iç hukuklarını ve kimliklerini olağanüstü bir yetenekle korurlar; en zor koşullarda bile töreyi yaşatmanın bir yolunu bulurlar.

---

 1  “Tarih I-Kemalist Eğitimin Tarih Dersleri” Kaynak Yay., 4.Bas.-2000, sf.46
 2  “Türk Tarihinin Ana Hatları” Kaynak Yay., 2. Basım 1956, sf.349
 3  “Türkler”, Stéphane Yerasimos, Doruk Yay., 2002, sf.28
 4  “Kök Türkler” Sencer Divitçioğlu, YKY, İstanbul 2000, sf.72
 5  “Tarih II-Kemalist Eğitimin Tarih Dersleri”, Kaynak Yay., 4.Bas. 2000, sf.47

Metin AYDOĞAN, 13 Kasım 2014