Nasıl ki Koçgiri ayaklanması, Türk Ordusu'nun Musul'a bir harekât düzenlemesini engellemek ve işgalci Yuna Ordusunu desteklemek amacıyla İngilizler ve işbirlikçileri tarafından çıkarıldıysa, bunu takip eden 1924 Nesturi isyanı ile 1925 Şeyh Said isyanı da, Lozan’a taşınan ve ardından Cemiyet-i Ahvam’da çözülmesi istenen Musul sorununda, İngiliz kartlarını güçlendirmek ve Mustafa Kemal’i ikinci bir Musul harekâtından vazgeçirmek maksadıyla çıkarılmıştır. Olaylar, sorunlar, tarihler ve yerler, bunu bize açıkça göstermektedir.
Musul konusunda ilk görüşme 19 Mayıs 1924’te yapılmıştır. İngilizler, bu toplantıda, Nesturi sorununu öne sürerek, Hakkâri’yi de istemeye başlamıştır. Bu isteklerinin kabul görmemesi üzerine toplantı sona ermiş, akabinde 7 Ağustos’ta, Hakkâri bölgesinde Nesturi isyanı başlamıştır. Nesturi isyanı sırasında, İngiliz uçakları isyana destek vererek Türk birliklerini havadan bombalamıştır. İsyan 28 Eylül’de bastırılmıştır. Ama Musul sorunu hala çözülmemiştir. Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak, yalnız siyasal görüşmelerle yetinilmemesi, savaşa da hazırlıklı olunması gerektiği kansındadır. İşte tam bu sırada Şeyh Sait isyanı patlak verir. Yüzbaşı Hilmi Bey’in anılarında da benzer yaklaşımlar vardır.
Bakınız isyan nasıl hazırlanır;
“…Hamidiye Alayı komutanlarından Mutki aşiret reisi Muşlu Hacı Musa, Kürt Azadi Cemiyeti adlı gizli örgütün ilk başkanıdır. Bu örgüt, Erzurum’da, 1923 yılının Mayısında kurulmuştur. Örgütün ilk kongresi 1924 yılında, Erzurum’da yapılmıştır. Şeyh Sait, Kürdistan İstiklal Cemiyeti’ne bu kongrede katılmıştır. Nakşibendî Şeyhi Sait, başkanlığa seçilir. Kongrede alınan karar şudur;
“En geç Mayıs 1925 tarihine kadar bir ayaklanma başlatılacaktır. Gerekli dış destek İngiliz, Fransız ve Ruslardan sağlanacaktır.”
Bu gizli örgüt içinde Seyit Abdulkadir de vardır. İsyan hazırlıkları başlar. Şeyh Sait’in kardeşi Abdurrahim de on arkadaşı ile bir araya gelerek, Müstakil İslam Hükümeti kurmaya verir. Umum Bozan aşireti Reisi Şahin Bey de bu hükümete destek veren bir bildiri yayınlar;
“Ey Selahattin’in cesur evlatları! Çerkezleri, Rumları, Ermenileri, Arnavutları ve Arapları birer birer yok eden, hor gören ve yoksul bölgelere süren muhteris Türk siyasetinin son kurbanı olmadan zengin yurtlarınızdan, yeşil dağlarınızdan ve verimli yaylalarınızdan ayrılarak değersiz ve uyuşuk mahvoldan uyanınız ve ulusunuzu kurtarınız, ey, Kürdistan’ın kahramanları! Dilinizi dininizi, mülkiyetinizi yok eden ve kendi kendine, açıkça dinsiz cumhuriyet diye ortaya çıkan kudurmuş harisin oyuncağı ve sizin ananınıza esaret zinciri takmaya çalışan kansız ve halsiz adamlara inanmayınız. Ve onların yalanlarına inanmayınız. Yedi asırlık bir saltanatı ve kutsal halifeliğin koruyucuları olan Osmanlı hanedanını çırılçıplak yabancı ülkelere kovan Ankara, pek yakında Kürt ırkının mallarına, namus ve servetine aç kurtlar gibi saldıracaktır.”
İsyan tarihi belirlenmiştir; 21 Mart 1925, yani Nevruz günü. Ayaklanma için Seyit Abdulkadir ile bir görüşme yapılır. Görüşmede, Seyit Abdulkadir ayaklanmaya dinsel bir görüntü verilmesini ister. İsyanı bütün gücüyle destekleyeceğini söyler. Mustafa Kemal aleyhine yazılmış olan bildirileri verir. Bu bildirilerden biri şudur;
“...Sağda-solda kanlı çarpışmalar devam ediyor, hükümet sizden saklıyor. Hiç beklemeyin, birbirinizle haberleşerek civarınızdaki askerleri teslim alın. Arslan gibi harbeden Kürt kardeşlerinizin imdadına yetişin. Lazistan, aylardan beri kan ve ateş içindedir. Dindar Türk neferleri din kardeşlerine kurşun atmıyor, teslim oluyorlar. Dinine bağlı Türk ahalisi, fikren ve kalben sizinle beraberdir... Zaptedeceğiniz Türk topları, Türk tüfenkleri, Türk mühimmatı, size káfidir. Rehberiniz Muhammed, yardımcınız Allah'tır. Kuvvetiniz, hükümet kuvvetinin kat kat üstündedir. Cesaretiniz ve yiğitliğiniz, bütün dünyada bilinmektedir. Gafletten kurtulun, elele vererek mukaddesatınızı kurtarın, kurtaracağınız İslámi mukaddesat ve milli haklar ile peygamberin ruhunu ve... dedelerinizin ruhlarını şadedecek, onların soyundan gelmiş olduğunuzu ispat etmiş olacaksınız…”
Ayaklanmanın odak noktası Nakşibendî tarikatıdır. Hem Şeyh Sait, hem Seyit Abdulkadir aynı Nakşibendî kolundan gelmektedir. Her ikisinin dedesi de Mevlana Halid’in öğrencileridir. Nakşibendî tarikatı, 1300’lü yıllarda, Buhara kenti yakınlarındaki Kastı Arifan’ın Nakşibent köyünden Mehmet Bahattin-ül Üveys-ül Nakşibendî adlı Bir Türk’ün öncülüğünde kurulan bir İslam tarikatıdır. Tarikatı Kürtler arasında yayan Mevlana Halid’tir. Süleymaniyeli bir Kürt olan Mevlana Halid, 1800 yılının başında Abdullah Dahlavi’den icazet alarak Nakşibentliği Kürtlere benimsetir. Bağdat’ta oturan Mevlana Halid, Nakşibendî Kürtler arasında Bağdadi diye de tanınır. Destur vererek müritlerinden bazılarını halife yapar. Bu müritlerinden biri Nehrili Seyit Taha, öbürü de Bismil’in Cilustun köyünden Palulu Şeyh Ali Sebdi’dir. Kürt ayaklanmasını, Kürt Nakşibendîliğin bu iki kolu da yönlendirmiştir. Kürtlerin iki lideri de Nakşibendî tarikatından çıkmıştır.
Seyit Taha kolu Seyit Abdulkadir aracılığıyla Kürdistan Teali Cemiyeti’ni, Şeyh Sait de Kürt İstiklal Cemiyeti’ni yönetmektedir. Mevlana Halid’in dergâhında yetişen Palulu Şeyh Ali Sebdi, Şeyh Sait’in dedesidir. Şeyh Ali Sepdi, Şam’da dini eğitimi gördükten sonra Diyarbakır’ın Lice ilçesine Serdi köyüne yerleşir. Bu köyde imamlık yapar. Daha sonra Palu’da Ekrek köyüne giden Ali Sepdi, bu köyden de ayrılıp Kelhasi köyüne yerleşir. Şeyh Ali Sebdi’nin dört oğlu olur; Şeyh Hasan, Şeyh Hüseyin, Şeyh Mehmet ve Şeyh Mahmut. Şeyh Sait’in babası Şeyh Mahmut, Erzurum’un Hınıs ilçesine yerleşir. Şeyh Mahmut’un da yedi oğlu olur; Şeyh Sait, Şeyh Bahattin, Şeyh Diyaetin, Şeyh Necmettin, Şeyh Tahir, Şeyh Mehdi ve Şeyh Abdurrahim. Şeyh Sait, Nakşibendî tarikatında kısa sürede ün yapar. Adı çevrede saygıyla anılmaya başlar. Ruslar Erzurum’u işgal edince, Erzurum’dan ayrılıp Diyarbakır’da Piran ilçesine yerleşen Şeyh Sait, Bazbent köyünde bağ ve bahçe satın alır. Kardeşi Abdurrahim, aynı köyden bir ağanın kızıyla evlenir. Öbür kardeşi Tahir de Lice’nin Serdi köyünden bir kızla evlenmiştir. Kurtuluş Savaşı bitince Şeyh Sait, yeniden Hınıs’a döner.
Kürt liderlerinden Mahmut Berzenci’nin akrabası olan büyük Seyit Taha, 12 müridine icabat denilen yolla halifelik vermiştir.
Devlet Bakanı Kamuran İnan’ın 1914 yılında Bitlis ayaklanması sırasında asılan, Gayda köyündeki dedesinin babası Sıbragullah Efendi de Nehrili Seyit Taha’nın halifelerinden biridir. Seyit Taha’nın oğlu Şeyh Ubeydullah da, Kürdistan Teali Cemiyeti Başkanı Ayan Meclis Üyesi ve Şuray-ı Devlet Reisi Seyit Abdulkadir’in babasıdır. Seyit Taha’nın aynı adı taşıyan bir torunu vardır. Bu küçük Seyit Taha da, Simko diye anılan İsmail Ağa’nın yeğeni ile evlidir. İngilizler tarafından Revandiz Kaymakamlığına getirilen Seyit Taha da bir Nakşibendî Şeyhidir.
Ayaklanma başladığında ‘Emir el Mücahidin el Seyit Muhammed Said-i Nakşibendî’ ünvanını kullanan Şeyh Sait, Sünni, Şafii mezhebine bağlıdır. Şafi mezhebi kurucusu Ebu Abdullah Muhammed Bin İdrisi, Hz. Muhammed’in soyundan, Kureyş ailesinden gelmektedir. Mezhep Kürtler arasında çok yaygındır. Yani Kürt ayaklanması, Şafii mezhebinin Nakşibedilerince hazırlanmıştır. Cumhuriyeti kuran ve Halifeliği kaldıran Mustafa Kemal yönetimine karşı Kürt-Nakşî ayaklanması, bu kişilerin etrafında, böylece başlar…
Belki de isyan, Şeyh Sait tarafından, 4 Ocak 1924 günü, Hormek Aşireti reisleri Halil, Veli ve Ali Haydar ağalara gönderilen şu mektupla başlamış olur;
“Esselamünaleyküm, rahmetullahi ve berekatühü, lehülhamd velminne. Hidayeti rabbani ile din-i mübini Ahmedi’yi kâfir olan Mustafa Kemal’in yedi zulmünden kurtarmak amacıyla hareket edildi. Bu gaza ve cihad, mezhep ve tarikat ayrımı yapılmaksızın(la ilahe illallah Muhammedün resulullah) diyen bütün Müslümanlar üzerine farz olduğundan, eskiden beri memleketimizde büyük bir gayret ve yiğitlik sahibi olan Müslüman aşiretinizin de şeriatı getirmek için cihada katılacağınıza eminim. Ya Eyyühelensar! Dinimizi ve namusumuzu bu dinsizlerin elinden kurtaralım. Size istediğiniz yerleri verelim. Bu dinsiz hükümet sizi de kendisi gibi dinsiz yapacaktır. Bunlarla cihad farzdır. İmza… Emirelmücahidin Elseyit Muhammed Saidi Nakşibendî…”
1925 yılı Ocak ayında, isyana hazırlık için dağıtılan bir başka bildiri ise şudur;
“Kurulduğu günden beri İslam dininin temellerini yıkmaya çalışan Türkiye Cumhuriyeti Reisi Mustafa Kemal ile arkadaşlarının, Kur’an’ın ahkâmına aykırı hareket ederek Allah ve Peygamber’i inkâr ettikleri ve İslam halifesini sürdükleri için, gayrimeşru olan bu idarenin yıkılmasının bütün İslamların üzerine farz olduğu…”
16 Eylül 1924 günü, Trabzon’da yurt gezisinde bulunan Gazi Paşa’ya Başbakan İsmet Paşa’dan gizli bir yazı gelir. Konu, Nesturi ayaklanmasıdır. 1846’da Cizre Emiri Bedirhan’ın katlettiği Hıristiyan Nasturiler emperyalizmin tuzağına düşmüş, yaklaşık bir asır sonra kendisini katleden Bedirhan’ın torunlarıyla işbirliği yaparak devlete karşı isyana kalkışmıştır. İsyan bastırılmıştır ancak ayaklanmayı bastırmak için görevlendirilen alaydan bazı subay ve erler kaçmıştır. Bu subaylardan biri de İhsan Nuri’dir. Yüzbaşı Hilmi Bey’e kurşun atan İhsan Nuri’dir, 1930’da çıkarılacak olan Ağrı isyanlarının elebaşısı İhsan Nuri…
Tarih tekerrür etmektedir. Gerek Osmanlı gerekse Cumhuriyet tarihinin isyancılarının torunları ile Halid-i Bağdadi Kürt Nakşi tarikatının müritleri bugün iktidardadır ve tarih yine tekerrür edecektir…
________________________
ERDAL SARIZEYBEK, ÇARÇELLA, Anadolu’da Ateşle Oynamak…
Erdal SARIZEYBEK, 28 Nisan 2011
News
Site map
SitemapIndex
RSS Feed