İSLAM ve KAPİTALİZM

Kușkusuz Ulusal Kanal’da yayımlanan ‘İslam ve Kapitalizm’ programı yararlı olmaktadır. Ve kușkusuz yorumcular İslam’in bir din Kapitalizm’in de bir toplumsal biçimleniș olduğunu biliyorlardır. Bir ‘üretim biçimi’ olduğunu; bu kapitalist üretim biçiminin bir alt bir de üst yapısının olduğunu da.

Bu alt yapının, ‘zamane’ ekonomi politikçiler tarafından eksik ya da yanlıș da olsa, ‘kapitalist sistem’ olarak adlandırıldığını da duymuș olmalıdırlar. Bu sonuncular, dini de üstyapıya kaydırarak ‘bilimsellik’lerini kanıtlamıș olmaktadırlar.

Ekonomi Politiğin Eleștirisine Katkı'da Marx, ekonomi politiğin teoremlerinin kapitalizm-öncesi üretim biçimlerine 'genelleștirilmesi'ni tartıșmaktan memnunluk duymamakta ve hatta kapitalist üretim biçiminin derin mantığını, onun esas motorunun gizli yapısını, kar ve kar birikiminin toplumsal koșullarını açıklama kapasitesinden yoksun olan bu ‘ekonomi politiği’ eleștiriyordu.

Marx’tan (1857) yüzyıl sonra Polanyi ise, 1957’de, ekonominin, piyasa temeli üzerinde tamamen organize olarak diğer toplumsal kurumlardan kökten ayrıldığını ve kendi bașına kurumlașarak toplumun geri kalanını kendi yasalarının ișleyișine tabi tuttuğunu ileri sürecekti.

Godelier de bu tutumu, Thurnwald, Malinowski ve Radcliffe-Brown gibi ilkel toplumları inceleyen kimi antropologların eğilimlerinde görülen ‘bilimsel çözümleme’ ile ‘ütopya’nın eklemlenmesi olarak tanımlayacaktır. Çünkü bu toplumlarda ekonomi bir bașına olmayıp akrabalık, din vb. diğer kurumların içine gömülmüștür. Bu toplumlarda ne rekabet ve ne de toplumsal çatıșma vardır. Ya da ayırdedilemeyecek oranda biribirleri içine geçmișlerdir.

O halde ekonomik kurumların genel bir kuramına ulașmak için hem meta-öncesi ekonomilerin ișleyișine ve hem de meta ekonomileri içinde varolan meta-dıșı mekanizmalara uygulanabilecek bir kurama gereksinme vardır. İște ‘ekonomik antropoliji’ denilen ‘disiplin’ bu amaçla ortaya çıkmıștır. C.S.Coon, R.Firth, D.M.Goodfellow, G.Wagner, M.J.Herskovitz gibi antropologlar bu arada sayılabilirler. Bunlar bir bakıma ekonominin adsal ‘subtantive’ tanımından yola çıkan Bronislaw Malinowski'nin (1921) tilmizleridirler. Ne ki bu yaklașım Sombart gibi 'kültüralist' tarihçilerin yaklașımı ile de karșı karșıya gelmektedir. Çünkü Sombart için her kültürün biricik karakteri diğerleri ile karșılastırmayı gereksiz görmesidir.

Öte yandan Talcott Parsons, hocaları Alfred Marshall ve Max Weber'e dayanarak meta ve meta-dıșı olsun tüm ekonomilere uygulanabilecek bir 'genel ekonomik sosyoloji'nin temellerini atmaya çalıșmıștır: Eylemin Genel Kuramı (1954) ve Ekonomi ve Toplum (1956). Ancak bütün bu kuramsal çabalar, insanların ekonomiyi nasıl denetimleri altına alabileceklerine ilișkin bir ‘genel kuram’a ulașamamıș ve ekonominin eninde sonunda insanları denetim altına alacağı sonucunu varmıștır.

Șimdi ‘Köleci Toplum’un ekonomisi ile bütünselleșen İslam’ın, ‘Feodal Toplum’ ekonomisi ile de bağdașabildiğini varsayalım. Ne var ki, İslam ile Kapitalizmin değil bir arada, yan yana durabileceğini bile ileri sürmenin ‘genellleștirilmiș herhangi bir kuram’a sokulmasının olanak ve olasılığı yoktur.

O nedenle ‘İslam ve Kapitalizm’ programından șu ya da bu șekilde islam ve kapitalizmi bağdaștırabilecek bir yorum beklenilmemelidir. Ya İslam kapitalizmi nasıl değiștirebilir ya da Kapitalizm islamı nasıl değiștirmektedir türü önermeler duyabiliriz ancak. Belki de kapitalizm içinde ‘islamı yașamak’ savında olan ‘safdil’ müslümanların ‘saf’lıkları ortaya konulabilecektir.

Özünde ‘güzel’ bir program İslam ve Kapitalizm. Program yapıcıların sınırlarını bildikleri oranda ‘güzel’ de kalabilir. Haydi hayırlısı diyelim.

Habip Hamza Erdem