News of Attilâ İLHAN

Fakat Arkadaşlar, Ölmeyeceğiz!..

O tarihte Topçu Alayı (42'nci mi?) Menemen'deydi (İzmir); kasabaya yakın bir yerde, giderken önünden geçiliyor; 30'lu yılların başı olmalı, bizi büyüten Emine Nine'miz - Emirâlem köylüsü, ailenin emektarı- eliyle Değirmen Dağı 'nı göstererek, demişti ki:

''-...biz teee, şu karşıda otururduk; o sabah gâvur mızıkasını döve döve Menemen'e girdi; ağlayarak seyrine baktık!..''

Türk halkı için 'ecnebi'nin 'sıfatı' 'gâvur'du.

Nice yıllar sonra, 48 Tümen Muhabere Bölüğü'nde (Erzincan), 'Telli Takım Komutanı'yım; Salih Onbaşı çıkageldi: ''-...Yüzbaşım, ...

'Cumhuriyet Paşası'

Bilmem benden başka, hatırlayan çıkar mı? '40 Karanlığı'nda, ancak birkaç sayı çıkabilen 'solcu' dergilerden birinde (belki Yeni Edebiyat, belki Ses), Hasan İzzettin'in (Dinamo) hem Nazilere, hem de ülkemizdeki Nazi yandaşlarına çatan bir şiiri yayınlanmıştı: birkaç mısrâı hâlâ ezberimdedir:

''... Emekli general Emir Erkilet / sen anlayamazsın nedir hürriyet! / emekli general Ali İhsan / sen anlayamazsın nedir insan!..''

Adı geçenler -ve tabii başkaları da- 'Mihver' yandaşıydılar; halbuki ülkemiz hem tarafsız geçiniyor, hem de ...

O 'Tehlikeli' Üçgen!..

...olay, Paris'ten 2. dönüşüme rastlıyor; artık fakülteyi ciddiye aldığım için, Lâleli'de Melâhat Hoca'nımın evinde, pansiyonerim; bir akşam ne görsem, iyi: meğer aziz dostum Enver (Aytekin), 'takımıyla' birlikte, Küllük Kahvesi'ne 'takılmıyor' mu? Kahve, Beyazıt Camii'nin Meydan'a bakan kesimindeydi; ulu ağaçların gölgesinde, çayını yudumlayan, kahvesini içen mi ararsın, nargilesini tokurdatan mı; her çeşidi var..

Lâiklik de seni kurtaramaz, Yunan/Latin kültürü de!..

Sonradan Sosyal Yayınevi'ni kuracak olan Enver (Aytekin), o tarihte ikamete yeni açılmış Levent'te ...

'Dönüşü Olmayan Yol'a, Nasıl Girildi?

... Şimdi diyeceksiniz ki, yandaşları ve hayranlarınca göklere çıkarılan 'Dış Politika'sıyla Millî Şef -ve tabii CHP -; ne yapıyor ve hangi sonuca varıyor? Hayır, yıllardır söyleye söyleye benim dilimde tüy bitti, onun için bu defa size, Dr. Necdet Ekinci 'nin, ince ve derin araştırmasında ulaştığı, sonucu aktaracağım;

'Ülkeye dönük, tehlike yokken...'

''...Türk/İngiliz/Fransız ittifakı, 19 Ekim 1939'da taraflarca imzalandı. Atılan acele ve yanlış adım, Türkiye'yi, dönüşü olmayan, bir yola sokmuştur. Bu ...

'Ötme Vapur, Gelemem!!'

...o geceyi hiç unutur muyum? Yağmur yağıyordu, rastladığımız ilk kitapçıdan Orhan Veli'nin (Kanık) yeni çıkmış kitabını almış, neş'e içinde, Balıkpazarı'na dalmıştık: ünlü Cumhuriyet Meyhanesi 'ne gidiyoruz, çünkü pazar akşamıdır; öğrencilerin, en keyifli gecesi. Daha henüz uskumrulara ilk çatalı uzatmıştık ki, yanımızdaki masaya -bir hayli çakırkeyif- üç kişi oturdu, hemen tanıyamadık, sanırım İhsan Ahmet, önce Cahit Irgat 'ı, sonra Orhan Veli 'yi tanımıştı; üçüncü kişinin, Halim Güzelson olduğunu, sonradan öğreneceğiz.

Tesâdüf bu ya, ...

Men Dakka Dukka!..

Tespit/1. ''... 'Beyaz, Hıristiyan ve Batılı' Emperyalizm, Ortadoğu'ya hâkim olmasını sağlayan Sevres Antlaşması'na ne çok sevinmişti; bu antlaşmanın, 'Ulusal Demokratik Devrim'i gerçekleştiren, 'Anadolu İhtilâli' tarafından yırtılıp atılması; üstelik Türkiye'nin, dünya siyaset sahnesine 'Mazlumlar' ın mümessili gibi çıkması, Emperyalizm'in başkentlerini çileden çıkardı.

Yanılmıyorsam, bu mevzuda en 'dobra dobra' konuşan Batı'lı gazeteci, New-York Times'tan Henry Morgenthau olmuştur; hepsi namına fikrini söylemiş, diyor ki:

'...400 yıldır Türkleri, Avrupa'dan kovmak için çaba harcayan Avrupalılar için; Lausanne ...

'Sistem' Kimi Yeğler?

Devlet-i Aliyye'nin batış döneminde, hiç dikkat ettiniz mi, 'Büyük' sayılan devlet adamları ve kumandanlar, ancak uz­laşma ya da savunma başarısı gösterenler olmuştur; 'satvet' dö­neminde 'fetihleriyle' anılanların yerini, 'savunmalarıyla' anı­lanlar alıyor: Kanije 'müdafii' Tiryaki Hasan Paşa, ya da Plevne müdafii' Gazi Osman Paşa!

Devlet katında büyük sayılanlar ise, Düvel-i Muazzama'dan ('Sistem' devletlerinden) birisine sırtını da­yayarak, ondan yana çıkıp, ötekilerini idare edebilenlerdir; hemen bütün Tanzimat paşaları, -başta Koca Reşit Paşa, Ali Paşa, Fuat Paşa ...

'İç Muhâlefet', 'Millî' Miydi?!..

...meraklısı elbette hatırlayacaktır, Leopar'da ('Il Gatttapardo', 1958). Palma Dükü Giuseppe Toması di Lampedusa, ne demişti: ''Bazı şeylerin değişmemesi için, bazı şeylerin değişmesi zorunludur; ya da, buna benzer bir şey! 'İstiklâl Harbi'ni müteâkip, Ankara'daki belirli 'muhitler'de hâkim olan ''mantalite'' apaçık buydu; zaten, Kadrocular'ın - Gâzi'nin de özendirmesiyle- karşı çıktığı da, bu; çünkü onlar, 'tam bağımsız', 'özgür' ve 'ilerici' bir Türkiye Cumhuriyeti istiyorlar!

Cumhuriyet'in ilânı, Halifeliğin lağvı ve Halife'nin yurtdışına çıkarılması; tam da ...

'Sağ' ve 'Sol' 'Nerede' Birleşir?..

...harp çocukları erken büyür, hatta yaşlanır; çünkü barış zamanında, insan yoksul ve çaresiz bile olsa, belirli bir istikrar içindedir; oysa savaş, her yerde ve her zaman, istikrarsızlık demektir: harp çocuklarının 'yarını' yoktur!

Bu sebepten bizim kuşak, erken büyüdü: II. Dünya Savaşı biz ortaokulda iken başlamıştı; lisenin son sınıfında iken sona erdi; 'orta öğretimimizi' savaş içinde yaptık. 1939 sonbaharında, Almanya Polonya'ya saldırmıştı, bir süre sonra Karşıyaka'da (İzmir) fırınların önünde ekmek kavgası ...

'Dip Dalgası' Yükseliyor

... Gecenin bilmem kaçı, saat üç buçuk filân; camlardan bakıyorum, Çekirge'deki (Bursa) otelin zirvesinden, Uludağ'ın eteklerinde şehrin ışıkları, gökten yere inmiş bir Samanyolu izlenimi veriyor: demek, gecesi, gündüzünden daha güzel ve etkileyici!

Birden o çağrışımlar: 40'lı yılların sonu, İstanbul'dan Şirket-i Hayriye'nin bir vapuruyla (hangisi? Dilnişin mi? Neveser mi?), Yalova üzerinden (yoksa Mudanya mıydı?) Bursa'ya gelmişim; henüz Kız Lisesi'nde yatılı okuyan, Zehra'yı göreceğim. İçimde pır pır eden, bir de ihtimal: Bursa Mapushanesi'nde yatan ...