ORTA-DOĞU’NUN HAYAL(ET) DEVLETLERİ
Le Monde Diplômatique’in Temmuz 2014 sayısı « Orta-Doğu’nun Hayal(et) Devletleri »ni dosya olarak ele almakta.
Batı dūnyası için Orta-Doğu’daki ‘Devlet’ler bugūn tam bir ‘hayalet’ görūnūmūndedirler ve yūzyılın bașında ‘hayal’ edilen ‘devlet’ler de, ‘hayaldi gerçek oldu’ așamasına gelmiș bulunmaktalar.
Tūrkiye’de çoğu sözde aydınlar, bugūn bölgemizde yașananları daha önceden görenleri ‘Sevr Sendromu’ ya da ‘Sykes-Picot Sendromu’ ile suçlamakta idiler.
Gelinen așamada, artık Sevr de Sykes-Picot da ‘semptom’ olarak ortaya çıkmıș bulunmaktadır.
Le Monde Diplômatique’in Mayıs 2013’deki sayısının da « Kūrtler için tarihsel șans » dosyasına ayrılmıș olduğunu geçerken belirtelim.
Yazarlar, bașta Vicken Cheterian olmak ūzere, uluslararası ilișkilerde akademik çalıșmalarıyla bilinen kișiler olmaktan öte, bağlı (angajé) gazetecilerden olușmaktadır.
Ne var ki, bu ‘bağlı’, tasmalı da denilebilir, gazeteciler aynı zamanda hem ūniversiteler ve hem de ‘dūșūnce kurulușları’nda aktif ve etkin görevler de ūstlenmektedirler.
Vicken Cheterian, soyadından da anlașılacağı ūzere ‘Ermeni’ soyundan olup salt Orta-Doğu değil ama Kafkaslar ve Orta-Asya içlerine değin tūm ‘Doğu’ ūzerine uzmanlașmıș gibidir.
O’na göre, Tūrkiye dahil, bölgedeki devletler arasındaki sınırların herhangi gerçekliği kalmamıștır.
Bunun nedeni Birinci Dūnya Savașı ertesinde İngiliz ve Fransızların birlikte çizdikleri sınırların silinmesinden öte, bölgede modern denilen ‘Devlet-Ulus’ modelinin ‘açık ve yalın bașarısızlığı’dır.
Her ne kadar nūfus artıșı, ekonomik eșitsizlik, yönetimde yozlașma ve mezhep çatıșması gibi iç nedenler sayılabiliyorsa da, ‘Būyūk devletler’in mūdahalesi de önemli bir dıș neden olarak kabul edilmektedir.
V. Cheterian’a göre, Arap devletleri arasında Ürdūn, Fas ve Körfez ūlkelerindeki monarșiler ile Libya, Mısır, Irak ve Suriye gibi ‘Cumhuriyet’ rejimleri arasındaki ayırımın bugūn bir anlamı kalmamıștır.
Tūrkiye’de Cumhuriyet’in yıkılmakta olduğunu söyleyenlerin haksız olmadıkları da o arada söylenebilir.
Yazar, bașta Irak olmak, bölgede ‘Ulusal Bakıș’ın ortadan kalkmakta olduğunu ve Kuzey Iraktaki Kūrt yönetimi dıș ișleri sorumlularından Falaf Mustafa Bakir’e dayanarak, Irak’ın artık Șiî, Sunnî ve Kūrt olmak ūzere ūç kesime ayrıldığını ileri sūrmekte.
Salt bu ‘bölūnme’de bile etnik ve dinsel saflașmanın olmadığı ve kendi içinde ‘çelișki’ler tașıdığını söylemek bile fazla. Bu da, kurulucağı beklenen ‘yeni devlet-ulusçuklar’ın yıktıklarını söyledikleri ‘Devlet-Ulus’ modelinin ‘aynen’ yeniden uygulamaya konulacağı anlamına gelmektedir.
Demek ki, kuramsal olarak herhangi bir ‘yenilik’ten sözetmenin olanağı yoktur. Yenilik, ‘yeni yașam alanları’ yaratmak yalanıyla bölgenin daha çok ‘yașanmaz’ alanlara bölūnmesidir.
Bu bağlamda, bölgede en ‘ulusal tavır’ yıkılacağı söylenen Beșar Esad’dan gelmekte ve Suriye’deki çatıșma laik, ilerici, azınlıkların haklarına saygılı tavır ile Selefî cihadcılar arasında sūrmektedir.
Suriye’deki ‘asimetrik savaș’ın tarafları Esad ve Selefî’lerdir.
Le Monde Diplômatique’in sözetmediği Tūrkiye’de ise Suriye’deki asimetrik savașın simetrik kutupları tam tersinedir.
Cumhurbașkanlığı seçimine gitmekte olan Tūrkiye’de ‘Selefî İktidar bloğu’na karșı ‘ulusalcı gūçler’in bir bașka ‘Selefî aday’ı desteklemeye zorlanmaları ise, mufalefetin bölgedeki konjonktūrū okuyamamasından kaynaklanmaktadır.
Bu bağlamda Tūrkiye, her anlamda, ‘hayalet’in būyūğū olarak tanımlanabilir.
Habip Hamza Erdem