SOYUTLAMA ÜZERİNE (10)
Hegelci soyutlamanın Marx tarafından eleştirisinde iki temel ayırımın altının çizilmesi gerekiyor:
Birincisi yönteme ilişkin olup, Hegelci spekülatif mantık ve onun genel formülasyonları yerine ‘özgül nesnenin özgül mantığı’nın konulması;
İkincisi ise, bu özgül nesnenin, her koşulda, bireyler yani reel öznelerin etkinliğine bağlı olması dolayısıyla, onun sadece indirgenemezliğinin söylenebilmesi yoksa istenildi diye tersine çevrilmesinin söz konusu olmamasıdır.
Ne var ki, Marx soyutlamanın daha doğrusu ‘iyi soyutlama’nın sadece ‘zihinsel’ (mental) değil ama ‘reel soyutlama’ olması için ‘motor’ görevi yüklediği bu koşula yöneltilen eleştiriler tam da bu noktaya yönelik olarak yapılmaktadır.
Oysa Marx, buradan kapitalist üretim biçiminin işleyişine geçmeyi tasarlamaktadır.
Ve bu kez iki yeni güçlükle karşılaşılacaktır;
Söz konusu reel özneler, sivil-burjuva toplum ve Devlet’inin özerk bireyleri mi olacaktır, yoksa başka reel ilişkiler içindeki bireyleri de kapsayacak mıdır?
Çünkü kapitalizme özgü üretim ilişkilerinin tarihsel nesnelliği bulunduktan sonra, ondan hareketle tüm üretim ilişkilerine aynı nesnellik yaygınlaştırılabilecek midir?
İkinci büyük güçlük, Marx’ın 1857-1863 yılları arasında yoğunlaştığı ekonomi politik yazmalarında, ilk felsefî ‘soyutlama’ eleştirisi ile ‘yabancılaşma’ öğretisini nasıl bağdaştırdığına ilişkindir.
Şöyle de söylenebilir; zihinsel bir etkinlik olarak soyutlama-yabancılaşmadan reel devinimin evrensel soyutuna nasıl çıkılacak?
Nitekim hep söylendiği gibi, Marx tümdengelimcidir, ama önce o ‘tüm’e çıkabilmeyi başarmak gerekmektedir.
Burada, yöntem olarak, André Tosel’in ‘ekonomi politiğin eleştirisi ya da kavram olarak soyutlama’ başlığıyla ele aldığı açıklamalara dönebiliriz.
Marx’ın 1957 yılında kaleme aldığı Grundrisse’de, Hegel’e yöntemsel olarak yeni eleştiri geliştirdiği söylenebilir.
Bu da, soyut ve somutun ‘realist’ bir çevrimine dayanmaktadır.
Kapitalist üretim biçiminin yapısını doğru anlayabilmek için “Bilimsel olarak tek doğru yöntem” olarak, “bir ön hazırlık olan reel ve somut”tan değil, “soyuttan somuta yükselmek” gerekmektedir diyor Marx.
“Düşüncenin somutu kavrayabilmesi (ya da) düşüncenin somut biçiminin üretilmesi” için gerekli yöntem budur.
Dahası, Marx şöyle yazacaktır; “Somut somuttur çünkü o çoklu belirlenimlerin bir sentezi yani farklılıkların birliğidir”.
Böyle olunca, kuşkusuz ilk hareket noktasını o oluşturmaktadır ve düşüncede bir sentez süreci, bir sonuç olarak ortaya çıkacaktır, oysa düşüncenin kendi hareket noktası değildir.
Demek ki, ilk adım olarak, somuttan basit soyutlamalar yapmak için hareket edilecek ve o sadece ‘genel ilişkiler düzeyi’ olarak değerlendirilecektir.
İkinci adımda, bu ilk soyut belirlemelerin, düşünce yoluyla, somutun düşüncede yeniden-üretimini sağlaması gerekmektedir.
Aksi halde ‘ampirizm’e düşülmüş olacaktır.
Nitekim Althusser’in ‘genellik I’ diye adlandırdığı ve Marx’ın klasik ekonomistleri eleştirdiği “nüfus, ulus ve Devlet” gibi ‘somutluklar’ ya da ‘canlı bütünsellikler’ birer ‘basit soyutlama’dan başkası değildir.
Oysa bunlar hep birer ‘somutluk’ olarak görülmekte değil midirler?
Öte andan, klasik ekonomistler, her ne kadar işbölümü, para, değer gibi kimi genel soyut ilişkilerin çözümlenmesiyle bu ‘bütünsellikler’i elde etmiş ya da üretmiş iseler de, onlar bir kez belirlendikten sonra, ayrık (isolé) faktörler olarak orada kalmamakta ve ‘ekonomik sistem’in kurucu ögeleri olmaktadırlar.
Oysa bunların düşüncede yeniden-üretilmeleri gerekmektedir.
Ki, klasik ekonomistlerin para, değer, üretim gibi ‘kavramlar’ını Marx’ın nasıl ‘sahte-kavramlar’ (pseudo-concept) olarak eleştirip kendi ‘bilimsel kavramlar’ını nasıl ürettiğine yakından bakacağız.
(Sürecek)