ŞU PARA DEDİKLERİ (9)
İşte kafa ve kol emeğinin ayrılması gibi, ilk temel bölünme ortaya çıkmış olacaktır. Ki, Sohn-Rethel’in başyapıtının da başlığını oluşturacaktır: Travail intellectuel et travail manuel -Geistige and körperliche Arbeit, 1970
Ancak henüz ‘değişim’in ortaya çıkması için bir neden yoktur. Kölelik, kabilecilik ya da savaş, toplumların yaşamlarını sürdürmelerine yetmektedir.
Ne zaman ki, Millattan Önce IIIncü ve IInci yüzyıllara gelinir ve ‘ticaret’ bir gereksinme olur, ‘değişim’ ve dolayısıyla ‘soyutlama’ da bir gereklilik/zorunluluk olur.
İki malın karşılaştırılması için tamamen mantıksal ve üzerinde uzlaşılabilecek (conventionnel) bir üçüncü ‘öge’ye gereksinme duyulmuş olacaktır. Ki bu tamamen bir gerçek soyutlama olacaktır.
Marx’ın da belirttiği üzere, ne maddî anlamda ‘reel’ ne de pür ‘düşünce’ değil ama bir gerçeklik biçimi (forme de realité) olarak reel olacaktır.
Başlangıçta, embriyoner ya da gücül (potansiyel- virtuelle) bir gerçek soyutlamadır.
Yavaş yavaş değiş (troc)’den eşdeğerle değişime geçilmek zorunda kalınacak ve para (monnaie) basma gerekliliği doğacaktır. Ne var ki, fizik nitelikten çok, para basan otoriteye ‘güven’den doğan bir ‘eşdeğerlilik’ sözkonusudur.
İşte Sohn-Rethel’e göre, insanlık tarihini sarsacak, yönünü değiştirecek olan bu son gelişmedir.
M.Ö. VIII ve VIInci yüzyıllara gelindiğinde, İyonya’da ilk paraların basıldığını biliyorz.
İşte bu paraların ikinci ve üçüncü kuşak basımının ardından, yine aynı bölgede Thales’ler, Anaximene’ler, Anaximandre’ların çıkmış olmasını neye dayandıracağız?
Sohn-Rhetel, mitsel düşünceden ussal düşünceye geçişin zaman ve mekan komşuluğunu bir ‘raslantı’ olarak değerlendirmektedir.
Georg Simmel (1858-1918)’den sonra Realabstraktion terimini yaygınlaştıran ve marksist yazına yerleştiren yazar olarak, Sohn-Rhetel bu gerçek soyutlamanın doğuşunu, para (argent)’nın doğuşuyla başlatmaktadır.
Toplumların yapısında büyük dönüşüm ise, toprak ağalığından (féodalité) ticaret burjuvazisine geçiş biçimindedir. Marksist olmayan tarihçi Fernand Braudel ve okulunun da, tarihsel maddeciliği doğrudan benimsememelerine karşın, benzer bir çözümleme yaptıklarını geçerken belirtelim.
İşte para (argent)’nın özü; kendisi maddî olmayan ama ‘metanın değeri’ni taşıyan yani ‘soyut’ bir gerçeklik olarak ortya çıkmış olmaktadır. Hem ‘birikim aracı’ ve hem de yeniden yatırılabilecek (sermeye) olarak para böylece doğmuş olmaktadır.
Burada kalsa iyi, çok daha önemlisi artık ‘üretimin amacı’ olarak tüm meta üretimini yönlendirecektir.
Sohn-Rethel’in katkısı, diyelim, paranın ortaya çıkışının ilk kez kavramsal çözümlemesini yapmasındadır: maddi olmayan bir öz (soyut değer) sabit kaldığı halde, onun somut taşıyıcıları ( metalar ve para) değiştirilmektedirler.
Toplumu bütünüyle temelleyen ‘değişim’, görünür bir ‘soyutlama’ olarak zaten ortadadır.
Evet bu soyutlama düşünce’dedir ama kökeni (origine) düşünce değildir.
Böyle olunca, bilinç ve varlık arasındaki o dönemin metafizik ayırımı onu kavramaya yetmemektedir. Örneğin, felsefenin, töz (subtance), sonsuz, bütünsellik, özdeşlik, çelişki, uzam (espace), zaman, sayı, miktar gibi kavramlarını aşan bir durum sözkonusudur.
Eğer sayılan bu ve benzeri kavramlar kendinden sonraki tüm düşünce tarihini belirlemiş ise, ve hâlâ geçerlilikleri kabul ediliyorsa, o halde, Yunanlılar’ın ‘değişim soyutlaması’ henüz aşılamamış demektir.
Kaldı ki ‘değişim edimi’ diğer tüm soyutlama biçimlerinin kökeninde bulunmaktadır.
İşte, düşüncede ‘Yunan Mucizesi’ taraftarlarının, insanı ‘en saygın’ yere oturtmaları, onun arı düşüncenin merkezine, hatta temeline koymaları; böylece para, mal ve tüm alış-verişte ‘keramet’ bulmalarının içyüzü görünür kılınabilmektedir.
Bununla birlikte, Sohn-Rethel’in bilim ve felsefe tarihi, özellikle de Eski Yunan tarihine ilişkin ilginç saptamaları olacaktır.
İngiliz George Thomson’un çalışmalarına dayanarak ve onunla işbirliği içinde geliştirdiği görüşler, Rudolf Wolfgang Muller tarafından ‘Para ve Düşünce’ başlıklı yapıtında derinleştirilecektir (*).
Ne yazık ki, böylesine derin çözümlemeler içeren bu çalışma ‘akademisyen’lerin dikkatindan kaçmış ya da kaçırılmıştır denilebilir.
Sohn-Rethel, “Pisagor, Heraklit ve Parmenid gibi ilk filizofların mantıksal etkinlikleri, meta üretimini önceleyen kommünoter üretim tarzlarıyla ilintili farklı insanbiçimcilik (anthromorphisme) biçimlerini içermektedir” diye yazmaktadır.
Örneğin Pisagor için şöyle yazacaktır: “M.Ö. VIInci ve Vıncı yüzyıllarda para basımının yaygınlaştığı yıllarda, matematiksel düşünceyi tümdengelimsel karakterde ilk kullanan kişi olmuştur”.
Parmenid ise “ilk kez değişmez, omniprezan olarak, ontolojik özdek birim (subtance unitaire)i bulacak olan kişidir”.
(Sürecek)

(*) Rudolf Wolfgang Muller, Geld und Geist. Zur Entstehungsgeschichte von Identitätsbewufstsein und Rationalität seit der Antike [L'esprit et l'argent. L'histoire de la conscience d'identite et de la rationalite depuis l'Antiquite], Francfort et New York, Editions Campus, 1977.