Türk Tarih Tezi ve Atatürk (2-11 Temmuz 1932 Birinci Türk Tarih Kurultayı)

2 Temmuz 1932’de Ankara’da, Atatürk’ün de katıldığı Birinci Türk Tarih Kurultayı toplandı. Kurultay, unutulmuş olan Türk tarihini ortaya çıkaran nitelikli çabanın başlangıcı oldu. Yazıyı, bu büyük çabada emeği geçenlere saygı için yayınlıyoruz.

“Türkiye’de arkeolojik kazılar, birçok yerde birden başladı ve arttı. 1931’den beri Atatürk, kendisinden miras umulan ‘halalara yapılan resmi ziyaretler’ gibi, bunların her birini ayrı ayrı ziyaret etti. ‘Halalardan’ bazıları; ‘… Hititler; dev gibi heykeller, sakallı tanrılar, üstü çivi yazısı ya da hiyeroglif yazılarla dolu pişmiş topraktan küçük parçalar bıraktılar. Bu yazıların hepsi henüz okunamamış olmasına karşın, bu sonuç mutlu, göz kamaştırıcı ve zafer dolu bir sonuçtu. Osmanlı İmparatorluğunun yıkılışından sonra, ilk kez Lozan’da Batı devletlerine karşı büyük bir yengi kazanmış olan yeni Türk, şimdi düşün alanında, birincisinden daha parlak, belki de ondan da yararlı ve ulusal gururu daha çok okşayan ikinci bir zafer kazanmıştı. Ve bu zafer, ne öç alıştı! Lloyd George’un (İngiltere Başkanı y.n.) göçebe-barbar diye nitelendirdiği Türk, Hitit’i ortaya koyarak, İngilizler’e, Fransızlar’a, İtalyanlar’a ve bunların küçücük Yunanlı dostlarına, gerçekte tümünün efendisi ve babası olduğunu kanıtlıyordu.’ Bu gerçeği, bütün vicdanımızla kabul etmeliyiz. Gerçekler, artık geri dönülmez bir biçimde ortaya konmuştur ve klasik olan bu ‘Coup de Theatre (Beklenmeyen Değişiklik)’, klasiklerin en olgunudur.” (Marcel Sauvage)

Bilinmeyen Türk Tarihi

Milli Eğitim Bakanlığı’yla Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti, 2-11 Temmuz 1932 günlerinde Ankara’da bir kurultay düzenledi. Öğretim üyeleri, uzmanlar, araştırmacılar ve tarih öğretmenlerinin katılacağı kurultayda; bilimsel tartışmalar yapılacak, yeni bir tarih anlayışı oluşturmak için Türk tarihinin genel esasları belirlenecek, sonuçlar milli eğitim programlarına yansıtılacaktı.

Kurultay’da birçok bildiri tartışıldı, konuşmalar yapıldı. Bunlar içinde, yaşlı üyelerden İhsan Şerif Bey’in Kurultay’ın başında yaptığı duygulu konuşma, Türk tarihinin o dönemdeki durumunu ve Kurultay’ın ne denli güç bir işe giriştiğini gösteren bir konuşmaydı. Şerif Bey şunları söylemişti: “Kırk beş yıldır tarih okutuyorum. Bu uzun zamanın her yılında, benim için çok üzüntülü günlerim vardır. Bu günler, dersimin, Türkler konusuna geldiği günlerdir. Anlatış biçimim cansızdır, coşkusuzdur, yavandır. Nedeni, Orta Asya yaylasına, binlerce yıllık o ata yurduna ilişkin benim de diğer meslektaşlarım gibi, pek az şey bilmemdi. O günlerde çalışır, uğraşır, biraz coşku duymak için yiyecekmiş gibi kitaplara sarılırdım. Saatler geçer, sonunda yorgun, kötümser ve üzgün kalırdım... Artık o sihirli hazinenin büyüsü bozuldu. Anahtarını sahibi eline aldı; hazineyi açtı. Yüzyıllardan beri özlemini çektiğimiz binlerce belgeyi, binlerce kanıtı demet demet, kucak kucak, evrenin yararlanma alanına saçtı.” ¹ 

Kendini Yadsıma (İnkar)

Osmanlı Devleti’nin yüz elli yıllık ilk dönemi dışında, Türklere ve Türklüğe karşı tutumu, tam olarak bir kendini inkâr durumuydu. Fatih ve Yavuz’la yoğunlaşan yabancılaşma, Anadolu Türklüğü üzerinde, geleneksel bir baskıya dönüşmüş; Türk kimliğini, devlet değil, büyük bir bedel ödeyerek ve devlete rağmen halk yaşatmıştı.

Devlet kadrolarında Türk unsuruna kesin olarak yer verilmemiş, ümmetçiliğin biçim verdiği siyasi düzen içinde Türk tarihi ve kimliği ezilmişti.

Osmanlı Devleti’nin resmi görüşüne göre, “tarihte Türk soyu diye bir şey yoktu. Yalnızca, ya Müslümanlar ya Araplar vardı. İslam tarihinin uluları Araplardı. Araplar, Kürtler, Arnavutlar övgüye değer uyruklardı. Padişahların ve Hanedanın bağını yıllarca önce kestiği Türkler ise, adı bile anılmaya değmez, değersiz ve kıymetsiz bir topluluktu.” ² 

Macaristan’da Türkolojinin kurucusu sayılan tarihçi Arminius Vambert (1831-1913) Türkiye’de çalıştığı dönemde, “Türklüğün Türkiye’de bilinmediğini gördüğünü” söyler ve “hayret verici bir durum” olarak nitelendirdiği bu gerçeği şu sözlerle dile getirir: “Türk sözcüğü Türkiye’de, kabalık ve vahşet anlamında kullanılıyor. Ben Edirne’den Çin Denizi’ne kadar yayılan Türk ırkının önemine dikkat çektikçe bana, ‘herhalde bizi Kırgızlarla, Tataristan’ın kaba göçebeleriyle bir tutmuyorsunuz’ diyorlardı. İstanbul’da, Türk tarihi ve Türk dili konusuyla ilgilenen birkaç kişi dışında hiç kimse bulamadım.” ³ 

Atatürk ve Tarih

Atatürk’ün tarihe duyduğu ilgi ve öğrenme isteği, okul sıralarında başlamıştı. Elde edebildiği her kitabı okuyor, sorgulayıcı irdelemeler ve yaşamla ilişkilendirdiği yorumlarla, tarih konusunda kendisini yetiştiriyordu. “Savaş cephelerinde bile”, ara vermediği okumalarını, bilimsel araştırmaya dönüştürerek ölümüne dek sürdürdü.

Kurtuluş Savaşı’ndan hemen sonra, 1923 yılında, tarih eğitimi veren tek yüksek eğitim kurumu olan İstanbul Edebiyat Fakültesi’ne bir yazı gönderdi. “Türk kültürünün odağı” saydığı Fakülte’den ve onun “Profesörler Kurulu’ndan”, “ulusal bağımsızlığın bilim alanında tamamlanması için tarihin incelenmesini” istedi. ⁴  Doyurucu yanıt alamadı ve konuyla kendisi ilgilenmeye karar verdi.

Dil ve Tarihe Yöneliş

1924-1928 arasındaki yoğun siyasi çatışmalar ve gerçekleştirilen devrimlerin ağır yükü, bu dönem içinde tarihe zaman ayırmasına olanak vermedi. İç çatışmaların son bularak, ekonomi ve kültür alanlarındaki atılımlar için uygun ortamın oluşmasıyla, Dil Devrimi’yle birlikte tarih araştırmalarını da gündeme getirdi. Birlikte yürüttüğü bu iki çalışmaya, büyük zaman ayırdı ve yoğun emek verdi.

Türk tarihiyle ilgili, aydınlatılmasını gerekli gördüğü sorunları, yıllar önce belirlemiş, ancak ele alamamıştı. 1928 yılında girişeceği araştırmada, başlangıç olarak şu sorulara yanıt arayacaktı: “Anadolu’nun en eski yerli halkı kimlerdir?... Anadolu’da ilk uygarlık nasıl oluşmuş, ya da kimler tarafından getirilmiştir?... Türklerin dünya tarihi ve uygarlığı içindeki yeri nedir?... Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluklarının kuruluş ve yayılış nedenleri nelerdir?... İslam tarihinin gerçek niteliği ve Türklerin İslam tarihindeki rolü nedir?...” ⁵ 

Yoğun Uğraş

Bilinmezlikler ve ön yargılarla dolu tarihsel olguların, bilimsel değeri olan bir çalışmayla ortaya çıkarılması, bu çalışmanın içte ve dışta onay gören bir tarih tezi haline getirilmesi, güç bir işti. Bilgiyle donanmış nitelikli araştırmacılara, iyi bir örgütlenmeye, düzenli ve dayançlı (sabırlı) bir çalışmaya ve herşeyden önce zamana gereksinim vardı. 1928’den sonra kendini yoğun olarak bu işe verdi. Okuyor, okutuyor, tartışıyor ve yurt dışına araştırmacılar göndererek bilgi ve belge toplatıyordu. “Bakanlara, milletvekillerine, profesör ve öğretmenlere görevler veriyor”, raporlar hazırlatıyordu. ⁶ 

Türkiye topraklarında yeni bir devlet kuran ve tarihi unutturulan bir ulusun, kökenini ortaya çıkaracaktı. Önem verdiği bu işe girişirken; “Güçlü devletler kuran atalarımız, büyük ve kapsamlı uygarlıklara da sahip olmuştur. Bunu aramak, incelemek, Türklüğe ve dünyaya bildirmek, bizler için bir borçtur” ⁷  “Türk çocuğu geçmişini tanıdıkça, daha büyük işler yapmak için kendinde güç bulacaktır” ⁸  “eğer bir millet büyükse, kendini tanıdığında daha büyük olur” diyordu. ⁹ 

Anadolu ve Orta Asya

Ona göre Anadolu, kimi tarihçilerin söylediği gibi kavimlerin gelip geçtiği bir uygarlıklar köprüsü değil, kendi çevresini de etkileyen başlı başına özgün “birçok uygarlığın beşiği ve geliştiği yerdi.” ¹⁰ 

Tarihin saptadığı yalın gerçek, Anadolu’nun aldığı Türk göçünün, 1071’de başlayan yalnızca bin yıllık son dönemi kapsamıyor olmasıydı. İkinci bin yılın başındaki göç dalgası, Orta Asya’dan Anadolu’ya yönelen büyük göçlerin sonuncusuydu.

Örneğin, Osmanlı İmparatoluğu’nu kuran Kayı Oymayı, büyük Oğuz boyunun, ancak küçük bir ucuydu. Oğuzlar daha önce İran, Irak, Suriye ve Anadolu’ya yayılan Büyük Selçuklu Devletini kurmuştu. ¹¹ 

Onlardan önce, Orta Asya, Afganistan, Hindistan ve İran’da; Karahanlılar, Samanoğulları, Gazneliler devletlerini kurmuş, parlak uygarlıklar yaratmışlardı. Karahanlılar, İslamiyeti kabul eden ilk Türk devletiydi. İslamiyetten önceki büyük Göktürk devleti ve daha eski devletler, Türklerin tarihini İsa’dan çok öncelere, Hititlere, Sümerlere dek götürüyordu. ¹² 

“Binlerce yıl deniz dalgaları gibi birbiri ardınca gelen” ¹³  Orta Asya göçlerini anlamak, “göç zincirinin halkalarını tamamlamak” ve “Türk kavmi ile ilgisini bulmak” için, “Anadolu’daki tarihsel temellerimizi derinlerde aramak” gerekiyordu. ¹⁴ 

Türkiye’nin geçmişini öğrenmek için, araştırmaların Orta Asya’yla ilişkilendirilmesi gerektiğini gördü ve ilgisini bu alanda yoğunlaştırdı. Bitmeyen göçler, “ele geçirmeler (fetihler)” ve “yok oluşların”; nedenlerini çözme çabaları, bu çabaya girenleri ister istemez Orta Asya’ya götürüyordu.

Türk tarihinin üzerindeki perdeyi kaldırmak ve gerçeği öğrenmek için; göçlerin kaynağına gitmek, giderken de Anadolu’daki tarihsel temele ağırlık vermek gerekiyordu. Nitekim kendisi, çevresindeki tarihçiler ve Türk Tarih Kurumu, bu anlayışla yoğun bir çalışma içine girdi ve kısa bir sürede, Türk tarihi araştırmalarında önemli bir ilerleme sağlandı.

Uygarlığın Sahipleri

15 Nisan 1931’de Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’ni kurdurdu. Cemiyet’ten beklediği ana görev; “ülkenin eski uygarlıklarını ortaya çıkarmak”, “bugünkü Türkiye halkıyla Türk kavimlerinin birbirleriyle ilişkisini çözmek” ve “genel Türk tarihinin, bilimsel tutarlılık içinde yazılmasını” sağlamaktı.

Anadolu’da uzun bir tarih içinde oluşan büyük bir uygarlık, hangi adla tanımlanırsa tanımlansın, bu topraklarda yaşayanlarca kurulmuş ve yaşatılmıştı. Somut bir gerçek olan bu uygarlığın mayasında, aralıksız süren göçlerle Asya’dan gelen ve bugünkü Türkiye halkını oluşturan insanlar vardı.

En Eski uygarlıkların yaratıcısı olanlar, örneğin “Hititler ya da Urartular, buradan başka bir yere göç etmemişti”; Anadolu, “dışarıya göç vermemiş ama çok göç almıştı.” Bu nedenle “Anadolu uygarlığının gerçek sahipleri, tarihin ilk evrelerinden beri gelip bu uygarlığı yaratanlar ve onların bugün bu topraklarda yaşayan torunları, yani Türk milletiydi”; “Anadolu uygarlığı, Türk milletinin atalarından kalan” “değerli bir mirastı.” ¹⁵ 

Sümerler ve Hititler

Türk tarihçiler; Alman, Amerikalı, İngiliz ve Rus Kazıbilimcilerin (arkeolog), Mezopotamya deltasında, özellikle Ur, Tello, Karkamış ve Lagaş’ta yaptıkları kazılara dayanarak; “tarihin ilk dönemlerinde, yüksek uygarlıklara ulaşmış büyük halklardan en az ikisinin, dilleri ve kültürleriyle Türk kökenli olduklarını” ortaya çıkardılar. “Hititler (M.Ö. 3000-1000) ve bundan iki bin yıl önce Sümerler Türktüler.” ¹⁶ 

İsviçreli tarihçi Jakop Burckhardt (1818-1897), Fransız Alfred Fabre-Luce Hitit, İngiliz kazıbilimci Sir Leonard Woolley (1880-1960), Sümer uygarlıklarını buldular. Bu alanda yoğunlaşan araştırmalar, “tarihi yeniden yazdıracak kadar önemli” sonuçlar getiriyordu.

Gelişmeler, Türk düşmanlığına dayanan geleneksel tarih anlayışına karşı, Türk uygarlığına “tutkulu bir hayranlık” duyan tarihçilerin ortaya çıkmasına neden oldu.

Avrupa merkezci, tutucu tarihçiler şaşırmışlardı. Bunlardan biri olan ünlü Fransız tarihçi ve din bilgini Ernest Renan (1823-1892); “tarihin en güçlü ve en değerli uygarlığını, Türkler gibi şimdiye dek yakıp yıkmaktan başka marifet göstermemiş bir ırk nasıl yapmış olabilir. Gerçi gerçek, bazen gerçeğe benzemez. Eğer bize Samilerden ve Arilerden önceki uygarlıkların en yükseğini kuranların Türkler ya da Finuvalar olduğu kanıtlarla ispat edilirse, inanırız. Ancak bu kanıtların, onu kabul etmenin doğuracağı fecaat (yürekler acısı durum) kadar güçlü olması gerekir” diyordu. ¹⁷ 

Fransız tarihçi Benoit Mechin’in görüşleri farklıydı. Ona göre, “dünyanın bilinen ilk büyük uygarlığını Mezopotamya’da kurmuş olan Sümerler, Türklerin bir koluydu” ve “Sümer uygarlığını kuran Türk ırkı, dünya kültürünün doğuşuna önderlik etmişti.” ¹⁸ 

Nubert de Bischof’un görüşü Mechin’in görüşlerine benziyordu ve şöyleydi: “Yeni buluşlar ışığında bütün Asya ve Doğu Avrupa tarihi yeni bir görünüm alıyor. Turan halklarının yaratıcı dinamizmini ortaya koyan bulgular, tarihi, eğer değiştiriyor demeyeceksek, etkiliyor. Dün, tarihi olmayan ve Müslüman halklar karmaşasında boğulmuş bulunan Türk ırkı, yalnızca bölgesinin gelişmesinde en kuvvetli güç kaynaklarından biri değil, onunla birlikte tarih öncesi karanlıklarda aklın ışığını fışkırtan ilk insanlığın da soyu oluyordu.” ¹⁹ 

Doğudan gelerek Aşağı Mezapotamya’ya yerleşenler; akarsuları düzenlemişler, bataklıkları kurutmuşlar, kanallar açarak tarım alanlarını genişletmişlerdi. Başka göç kolları, Anadolu’ya yerleşerek Hitit, Batıya giderek Truva, Girit, Lidya ve İyonya kültür merkezlerini oluşturan Ege uygarlığını oluşturmuşlardı. ²⁰ 

İlk Ürünler

Çalışmalar, kısa bir süre içinde derleme, çeviri ve telif yoluyla, 606 sayfalık Türk Tarihinin Ana Hatları adlı yapıtın ortaya çıkmasını sağladı ve bu yapıt 100 adet bastırılarak tartışmak-eleştirmek üzere uzman kişilere dağıtıldı. Eleştiriler değerlendirilerek 1931 yılında, 87 sayfalık bir başka çalışma, Türk Tarihinin Ana Çizgileri-Giriş Bölümü hazırlandı ve 30 bin adet basılarak piyasaya sürüldü.

Yeni bir Türk Tarih Tezi’nin oluşmakta olduğu açıktı. Varılan sonuçlar, en yeni kazıbilim (arkeoloji) ve insanbilim (antropoloji) araştırmalarının verilerine dayanıyordu. 1937’de toplanan İkinci Tarih Kongresi’nde, Türk Tarih Tezi, yabancı bilim adamlarının incelemesine sunuldu. Yabancı bilim adamları, komisyon ve genel kurullarda yaptıkları açıklamalarda, Türk Tarih Tezi’ni “evrensel bir tarih gerçeği” olarak kabul ettiler. ²¹ 

Zaman ve yoğun emek vererek katıldığı tarih araştırmalarında, Türk tarihinin derinliğini kavrayarak, çok az bilinen bu tarihin, Orta Asya’nın gizemli geçmişinde saklı olduğunu ortaya çıkardı. Çok çalışıyordu. Kimi zaman 2-3 gün hiç uyumadan okuyor, Orta Asya uygarlığının oluşumu kadar, bu uygarlığın dünyaya yayılışı ve etkisini de araştırıyordu.

Araştırmasını o denli genişletti ki, Tahsin Mayatepek’i, o zamanlar yalnızca Türkiye’de değil, dünyada da fazla bilinmeyen Maya Uygarlığı’nı incelemek üzere Meksika’ya Büyükelçi olarak gönderdi. ²²  Orta Asya ve Maya dillerinin, başlangıçta bir anlam verilemeyen benzerliği, Mayatepek’in gönderdiği belgelerle, ilginç bir boyut kazanıyordu.

Tahsin Mayatepek, kendi buldukları dışında, Amerikalı Arkeolog William Niven’in, ortaya çıkardığı binlerce yıl öncesine ait belgeleri, on dört klasör halinde Ankara’ya yolladı. Atatürk, bir yandan bu belgeleri incelerken, diğer yandan James Churchward’ın beş kitabını Türkiye’ye getirerek çok kısa bir sürede Türkçe’ye çevirtti. Meksika’dan gelen belgelerin büyük bölümü, Ön-Türk kültürüyle Maya kültürü arasındaki benzerliklerini kapsıyor ve Türkler’in kültür kökenleriyle ilgili, şimdiye dek gün yüzüne çıkmamış, bu nedenle hiç bilinmeyen bilgiler içeriyordu.

Araştırmalar, kısa bir süre içinde, onun, Türk tarihi ile ilgili sezgilerinde haklı olduğunu ortaya çıkardı. Sahipsizlik nedeniyle, yok sayılan Türk tarihi, Avrupa kültürünün erişemeyeceği kadar geniş ve onu çok aşan bir kıdeme sahipti. Anadolu’nun değişik yörelerinde, özellikle Ankara, Sivas, Kayseri ve Adana’da yapılan kazılar herkesi şaşırtan dikkat çekici sonuçlar ortaya çıkarmıştı. Eski dönemlerin karanlıkları, somut bulgularla aydınlatılmış, Türk tarihinin birçok uygarlığa kaynaklık ettiğini kanıtlamıştı.

La Turguie devoilee adlı makalesiyle, o dönemdeki tarih araştırmalarını ele alan Fransız araştırmacı Marcel Sauvage, Hititlerin “Türkistan yaylalarından indiğini” söylemiş, “Turani kökenli Asyalılar” olduğunu ileri sürmüş ve şunları yazmıştı: “Türkiye’de arkeolojik kazılar, birçok yerde birden başladı ve arttı. 1931’den beri Atatürk, kendisinden miras umulan ‘halalara yapılan resmi ziyaretler’ gibi, bunların her birini ayrı ayrı ziyaret etti. ‘Halalardan’ bazıları; ‘… Hititler; dev gibi heykeller, sakallı tanrılar, üstü çivi yazısı ya da hiyeroglif yazılarla dolu pişmiş topraktan küçük parçalar bıraktılar.’ Bu yazıların hepsi henüz okunamamış olmasına karşın, bu sonuç mutlu, göz kamaştırıcı ve zafer dolu bir sonuçtu. Osmanlı İmparatorluğunun yıkılışından sonra, ilk kez Lozan’da Batı devletlerine karşı büyük bir yengi kazanmış olan yeni Türk, şimdi düşün alanında, birincisinden daha parlak, belki de ondan da yararlı ve ulusal gururu daha çok okşayan ikinci bir zafer kazanmıştı. Ve bu zafer, ne öç alıştı! Lloyd George’un (İngiltere Başkanı y.n.) göçebe-barbar diye nitelendirdiği Türk, Hitit’i ortaya koyarak, İngilizler’e, Fransızlar’a, İtalyanlar’a ve bunların küçücük Yunanlı dostlarına, gerçekte tümünün efendisi ve babası olduğunu kanıtlıyordu.’ Bu gerçeği, bütün vicdanımızla kabul etmeliyiz. Gerçekler, artık geri dönülmez bir biçimde ortaya konmuştur ve klasik olan bu ‘Coup de Theatre’, klasiklerin en olgunudur.” ²³ 

“Türk Tarihinin Ana Hatları”

Somut ürünler vermiş olsa da, kısa bir zaman diliminde yapılan tarih araştırmalarını yeterli bulmuyordu. Sürekli olarak yeni araştırma programları başlatıyordu. “Türklerin uygarlığa katkılarını” ortaya koymayı amaçlayan, Türk Tarihinin Ana Hatları, bu programın ilk ürünüydü.

Bu yapıtta, Türklerin siyasal ve toplumsal yapıları, ekonomik yaşamları, feslefe, güzel sanatlar ve bilim alanındaki ilerlemeleri, genel dünya tarihi içinde ele alınıyor ve kültürler arası etkileşim konuları işleniyordu.

Daha sonra, halka ulaştırılan ve kolay okunan 66 broşür hazırlandı. Türkler’de Sanayi, Türklerde Tiyatro, Boyacılıkta Türkler, Türklerde Beden Eğitimi, Türklerde Maliye, Türklerin Pedagojiye (eğitim bilimi) Hizmetleri, Deri Sanayiinde Türkler gibi birçok konuyu ele alan bu broşürler, yaygın ve tutarlı bir tartışma başlattı, özellikle genç aydınlar içinde, tarih bilincinin yayılmasını sağladı. ²⁴ 

Tarihin Derinleştirilmesi

Bu çalışmaları da yeterli görmedi ve bir başka araştırma programı daha hazırlattı. Bu programda; “Genel ve canlı bir tarih seferberliğinin başlatılması”, “Ülkede bilinçli, canlı ve sürekli bir tarih kurma döneminin açılması”, “Türk ulusunun kendi kültür ve tarihini kendisinin araştırması” gibi hedefler yer aldı. Uzmanlar, öğretmenler, aydınlar, geniş halk kitleleri ve tüm devlet kuruluşlarını “tarihin inşasıyla” yükümlü tuttu. Arkeolojik kazılara, arşiv ve müze çalışmalarına büyük önem verdi.

Tarihle ilgili savların, kesin olarak belge ve bulguya dayandırılmasını istiyor, “tarihini belgeye dayandıran milletler, kendi gerçeğini bulur ve tanır. Türk tarihi, bilimin belgelerine dayandırılmalı, bugünün aydın gençliği, bu belgeleri aracısız tanımalı ve tanıtmalıdır” ²⁵  diyor, “tarih yazmak, tarih yapmak kadar önemlidir. Yazan, yapana sadık kalmazsa, gerçekler değişmeyeceği için, insanlık yanıltılmış olur” diye ekliyordu. ²⁶ 

Anadolu’daki “tarihi değerlerin, onların gerçek sahibi Türk halkı eliyle bulunup korunmasını” istek düzeyinde bırakmadı ve 1935’de, bu amaca hizmet edecek öğretmen ve bilim adamlarını yetiştirmek üzere, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ni kurdurdu.

1937 yılında, İkinci Türk Tarih Kongresini topladı. Ölümüne yakın; “Türk tezi olgunlaştı, onun üzerinde yürümek, durmadan çalışmak gerekir. Bazı inançsızlıklar olabilir. Bunlar yol kesenlere benzer, onlara aldırmayınız” diyerek vasiyet niteliğinde önermelerde bulundu. ²⁷ 

Yarım Kalan Atılım

Erken gelen hastalık ona fazla zaman tanımadı, araştırma ve incelemelerinden ne sonuç çıkardığı, belgeleri nasıl değerlendirdiği konusunda bir açıklama yapamadı. Bu konu hakkında, yakın çevresinden de bir bilgi bugüne ulaşamadı.

Önermeleri yerine getirilmediği gibi, ölümüyle birlikte yaptırmakta olduğu araştırmalar önce yavaşlatıldı, sonra durduruldu. İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanı olduğu 1939’da, yani ölümünden bir yıl sonra, liselerde okutulan ve onun hazırlanmasıyla bizzat ilgilendiği Tarih Kitabı, eğitim programlarından çıkarıldı. Yerine, bir yıl içinde hazırlanan bir başka tarih kitabı geçirildi ve 1941-1942 ders yılında liselerde okutulmaya başlandı.

Çıkarcılar

Tarih sorununu, göze girmenin aracı olarak gören çıkarcılar, onun dil ve tarihe verdiği önemi sömürmeğe çalıştılar. Uydurma “köken bilimi (etimoloji) makaleleri”, “akıncılık piyesleri” gazete sütunlarına dek taşan “abartılı savlar” ve aslıyla ilgisi olmayan kavramlarla, tarih araştırmalarına zarar verdiler.

Kemalist tarih anlayışının, ırkçılık ya da Batıcılıkla ilgisinin olmadığını görmediler; bilimi temel alan bu girişime, büyük darbe vurdular. Atatürk’ün sağlığında denetlenebilen bu tür eğilimler, 1938’den sonra, o günü bekliyormuş gibi olağanüstü arttı. Bir yandan Batıcılar, öte yandan Arapçılar ve ırkçılar, tümü birden Türk tarihini bir öykü edebiyatı haline getirdiler ve daha sonra tam bir “tarih rezaleti” yarattılar.

Evrensel Tarih

Atatürk’ün, tarih anlayışı, yalnızca Türk tarihine ve Türk milliyetçiliğine yeni ve bilimsel bir anlam kazandırma değil; aynı zamanda, tüm insanlık ve uygarlık tarihine ışık tutmayı amaçlayan, evrensel bakışa sahip, bilimsel bir anlayış ve araştırma üzerine kurulmuştu. ²⁸ 

Tarih araştırmalarına, “biz her zaman gerçeği arayan, bulan, bulduklarımızın gerçekliğinden emin oldukça açıklayan adamlarız. Her şeyden önce dikkat ve özenle seçeceğiniz belgelere dayanmalısınız” diyordu. ²⁹  “Tarih hayal ürünü olamaz. Tarihi yazarken gerçek olayları bulmaya çalışmalıyız. Gerçeği bulup kanıtlamazsak, bilinmezliği ve bilgisizliğimizi kabul etmekten çekinmeyelim” ³⁰ , biçimindeki sözleri, bakışının ve tarih anlayışının somut ifadeleriydi.

Tarihten Güç Almak

Türk tarihini öğrenmenin, günümüz kuşaklarına özgüven kazandıracağına ve geleceğe dönük atılımlarda onlara göç kazandıracağına inanıyordu. Bilimsel verilere dayanan yoğun araştırmalarla edindiği bu inancı, her zaman dile getirdi ve gençlerin tarihi öğrenmelerini istedi.

1935 yılında şunları söylüyordu: “Türk yetenek ve gücünün tarihteki başarıları ortaya çıktıkça, bütün Türk çocukları kendileri için gereken atılım kaynağını bu tarihte bulacaktır. Bağımsızlık düşüncesini bu tarihten kazanacaklar, o büyük başarıları düşünecekler, harikalar yaratan adamları öğrenerek, kendilerinin aynı soydan olduklarını düşünecekler ve kimseye boyun eğmeyeceklerdir.” ³¹ 

---

 1  “Kemalizm” Tekin Alp, Top.Dön.Yay., 2.Bas., İstanbul-1998, sf.153
 2  “Tek Adam” Ş.S.Aydemir, III.C., Remzi Kit. 8.Bas. İst.-1983, sf.426
 3  “Kemalizm” Tekin Alp, Top.Dön.Yay., 2.Bas., İstanbul-1998, sf.141
 4  “Türklerin Tarihi” D.Avcıoğlu, 1.Cilt, Tekin Yay., İst.-1995, sf.20
 5  “Atatürk ve Devrim” Prof.E.Z.Karal, Zir.Bank.Yay., Ank.-1980, sf.98
 6  “Mustafa Kemal’den Yazdıklarım” Prof.A.A.İnan, Kül.Bak., 1981, sf.110
 7  “Atatürk Hakkında Hatıralar Belgeler” Prof.A.A.İnan, TTK, Ank-1959, sf.297
 8  “Belleten” Türk Dili, No:33, 1938, Ok Yay., sf.16
 9  “Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi” A.A.İnan, TTK, 1977, sf.193
 10  a.g.e. sf.193
 11  a.g.e. sf.193
 12  “Tek Adam” Ş.S.Aydemir, III.C., Remzi Kit. 8.Bas. İst.-1983, sf.427
 13  “Belleten” 42, sf.179; ak. D.Avcıoğlu “Türklerin Tarihi” Tekin Yay., 1.Cilt, 1995, sf.30
 14  “Türklerin Tarihi” D.Avcıoğlu, 1.Cilt, Tekin Yay., İst.-1995, sf.20
 15  “Belleten” 42, sf. 526 ve “Belleten” 128, sf.565; ak. a.g.e. sf.30-31
 16  “Mustafa Kemal” Benoit Méchin, Bilgi Yay., Ank.-1997, sf.306
 17  “Histoire de People d’Israel” Ernest Renan; ak. “Türk Tarihinin Ana Hatları” Kaynak Yay., 2.Basım, 1996, sf.69
 18  “Mustafa Kemal” Benoit Méchin, Bilgi Yay., Ank.-1997, sf.306
 19  a.g.e. sf.307
 20  “Kemalizm” Tekin Alp, Top.Dön.Yay., 2.Bas. İstanbul-1998, sf.151
 21  “Atatürk ve Devrim” Prof.E.Z.Karal, Zir.Bank.Yay., Ank.-1980, sf.101-102
 22  “Türklerin Kültür Kökenleri” Ergun Candan, Sınır Ötesi Yay., Temmuz 2002, sf.488-489
 23  “Kemalizm” Tekin Alp, Top.Dön.Yay., 2.Bas., İstanbul-1998, sf.163
 24  “Türklerin Tarihi” D.Avcıoğlu, 1.Cilt, Tekin Yay., İst.-1995, sf.25
 25  “Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler” Prof. A.A.İnan, İş B.Yay., 1968, sf.242; ak. Arı İnan, “Düşünceleriyle Atatürk” TTK, Ank.-1991, sf.143
 26  Türk tarih Kurumu Atatürk’ün Mektupları”; ak. a.g.e. sf.143
 27  Belleten” 140, sf.540; ak. Doğan Avcıoğlu “Türklerin Tarihi” Tekin Yay., 1995, I.Cilt, sf.26
 28  Türk Düşününde Batı Sorunu” Prof.N.Berkes, Bilgi Yay., 1975, sf. 277
 29  Atatürk ve Devrim” Ord.Prof.E.Z.Karal, Zir.Bank.Kül.Yay., 1980, sf.100
 30  a.g.e. sf.101
 31  a.g.e. sf.100

Metin AYDOĞAN, 10 Temmuz 2014