Türkiye'de Şirket Satışları

Dünya sigara devi Philipe Morris, İsviçre’nin çikolata ve kahve şirketi Jakop Suchard’ı satın aldığında, İsviçre’nin önemli gazetelerinden Bund; “İsviçre’nin bir parçasını yitirdik” manşetiyle çıkmıştı. Bund haklıydı. Bir ülkede kamu ya da özel her ulusal şirket, yaratılmış bir değerdir ve o değer yabancılaştığında ulusun bir parçası yitirilmiş demektir. İsviçre’de yalnızca bir şirketin satışına tepki gösterilirken, Türkiye’de yüzleri bulan şirket satışına ise ses çıkarılmadı. Ulusal çözülmenin yabancılaşmanın ve açık pazar olmanın göstergesi olan bu durum, üretimsizliğin ve bağımlılığın yolunu açtı. Gerek, kamu talanına dönüşen kamu malı KİT satışları, gerekse ayrı nitelikte olsa da özel kesim satışları aynı sonucu doğurdu. Türkiye, Osmanlı’nın son dönemindeki gibi üretim yapılmayan, dışarıya dışa bağımlı bir ülke oldu.

Gelişmiş Ülkelerde Şirket Satışı

Dünya sigara devi Philip Morris, 1990 yılında İsviçre’nin çikolata ve kahve firması Jakop Suchard’ı satın aldığında İsviçre gazetesi Bund, “İsviçre’nin bir parçasını yitirdik” manşetiyle çıkmıştı. ¹ 

2005 yılında ABD firması Pepsi Cola, Fransız Danone’yi almak istediğinde büyük bir kamuoyu tepkisiyle karşılaşmış, Fransa Başbakanı Dominique de Villipin’in “Danone’nin Fransız kalması için üzerimize düşen herşeyi yapacağız” ²  demesi üzerine satıştan vazgeçilmişti.

Danone olayı Fransa’da yeni bir “ekonomik milliyetçilik” dalgasının gelişmesine yol açtı. Villepin hükümeti, yalnızca kamu işletmelerini değil, özel şirketleri de kapsayan ve başta silah sanayi, bilgisayar ve bilgisayar programları, iletişim ve gıda olmak üzere, 10 üretim ve hizmet dalında koruma önlemleri geliştirdi. Fransa Sanayi Bakanı Francois Loos, “ilke olarak yalnızca stratejik önemi olan firmaların yabancılara gitmesini istemiyoruz” diyor ama ekonomi çevreleri Danone’den yola çıkarak “yoğurt stratejik sektörse, Loos’un listesi uzun olacak” diyerek Sanayi Bakanıyla alay ediyor. ³ 

Küresel Yaklaşım

Küreselleşme ideologlarının tüm “serbest ticaret” ve “liberal globalizm” söylemlerine karşın, dünyadaki geçerli işleyiş Bund’un manşetine taşıdığı anlayış üzerine kuruludur. Küresel pazarda, her şirket satışı, alan için kazanılan bir “utku”, satan için yitirilen bir ulusal “değerdir.” Şirket satışları, silahlı çatışmanın bir önceki aşamasında yer alan ve şiddetli bir biçimde sürmekte olan uluslararası ekonomik savaşım içinde, ulusal varlığı ve gönenci dolaysız ilgilendiren, stratejik öneme sahip bir konudur. Bir ulusun ne denli çok şirketi varsa, bu şirketler dünyaya ne denli yayılmışsa ve ülkesine ne denli kazanç aktarıyorsa, o ulus o kadar güçlü ve varsıl demektir. Günümüzün somut gerçeği budur.

Ulusal şirketlerin ve ulusal pazarın korunmasıyla, ulusal varlığın korunması arasında, dolaysız ve kopmaz bir ilişki vardır. Ekonomik olarak ortak çıkara dayalı pazar birliği; dil, toprak ve tarihsel oluşum birliğiyle birlikte, toplumları ulus yapan belirleyici unsur ve temel koşuldur. Bu koşulların tümünü sağlamayan bir toplum uluslaşamaz ya da başka deyişle, bu koşullardan yalnızca birini bile yitiren bir ulus, varlığını sürdüremez. Ekonomik olarak ortak yarara dayanan pazar birliğini yitirmekle, toprak birliğini yitirmek arasında uluslaşma ve ulusal varlığı koruma açısından bir ayrım yoktur. Toprağın iyesi (sahibi) olmak tek başına bir toplumu ulus yapamaz, ancak pazar birliğini yitirmek, bir ulusu tek başına ulus olmaktan çıkarabilir.

Uluslaşmanın ve ulusal varlığı korumanın temel koşulları bilinmesine ve gelişmiş ülkelerde ödünsüz bir biçimde korunmasına karşın, henüz uluslaşma sürecini bile tamamlamamış olan azgelişmiş ülkelerde, ulus–devlet yapısı küresel bir saldırıyla karşı karşıyadır. Emperyalizmi anlatan global saldırı bugün, askeri saldırıdan daha çok dil, kültür ve pazar birliğine yönelmiştir. Günümüzün geçerli egemenlik yöntemi, mali ve siyasi güçle sağlanan ekonomik işgaldir. Ekonomik işgal, kendini gizleyebilen, ulusal tepkiyi körelten ve toplumun her alanına sızabilen yöntemleriyle, askeri işgale gerek olmadan ülkeleri ele geçirebilmekte ve onlara istediği biçimi verebilmektedir. Ulusal varlığını koruyup geliştirmek isteyen her ulus, pazarını korumak ve ekonomisini güçlendirmek zorundadır. Bunu başaramayan ulusların bağımsız varlıklarını koruyabilmesi olanaksızdır.

Şirket Pazarlamak

ABD Başkanı George W.Bush’un babası ve eski ABD Başkanı George Bush, 4 Nisan 2001’de, Koç Holding Yönetim Kurulu Başkanı Rahmi Koç’un davetlisi olarak 8 kişilik bir kurulla İstanbul’a geldi. Bush’un yanında getirdiği kurul içinde, The Carlyle Group adlı finans kuruluşunun üst düzey yetkilileri de vardı. 12 değişik fon altında, 15 milyar dolarlık bir akçalı güce sahip The Carlyle Group’un dünyaca bilinen temel özelliği, güç duruma düşen şirketleri izlemesi, onları en “uygun koşullarla” satın alması, ya da pazarlamasıydı. 50 ülkede çalışma yapıyor ve 390 mali–sermaye şirketine hizmet veriyordu; her yönüyle küresel bir “tefeci” şirketti.

Koç Holding, “Türkiye’de ortak yatırım yapmak isteyen” bu şirketle işbirliği yapmak üzere anlaştı. Holdingden yapılan yazılı açıklamada, “Carlyle–Koç işbirliği’nin ilk adımı olarak, iki gurubun internet üzerinden firmalararası ticaret konusunda yatırım yapmak üzere anlaşmaya vardığı” belirtildi. ⁴ 

Açıklamada, “firmalararası ticaret” olarak ifade edilen “işbirliğinin” özü, Koç Holding’in Carlyle ile birlikte, Türkiye’de satın alınabilecek firmaların saptanması ve bunların uluslararası finans piyasalarında pazarlanmasıydı. Şirket satış “komisyonculuğu”, küresel yıkımın kendilerine bol “iş” olanağı sağladığı, günün gözde “mesleğiydi” ve dünyanın tümüne yayılmıştı. Koç Holding, “işin uzmanı” bir kuruluşla birlikte bu alana giriyor ve şirket alımları için bereketli bir pazar durumuna gelen Türkiye’de “kârlı” bir yatırım yapıyordu.

Koç Holding’in Carlyle ile kurduğu ortaklık, belki de ilk işini, Koç’un Goodyear’daki hisselerini pazarlayarak gerçekleştirdi. Türkiye’de üretim yapan Goodyear Lastiklerindeki yüzde 15,2’lik Koç hissesi 10,1 milyon dolara The Goodyear Tire and Rubber Company’ye satıldı. Koç Gurubu satıştan elde ettikleri parayı aynı şirketin New York Borsasında işlem gören hisselerine yatırdı. ⁵ 

Carlyle’nin niteliği ve çalışma biçimiyle ilgili en bilgilendirici açıklamayı TÜSİAD Başkanı Aldo Koslowski yaptı. Koslowski, Carlyle yöneticilerinin Bush ile birlikte İstanbul’a geldikleri gün basına yaptığı açıklamada şunları söyledi: “Carlyle aslında Türkiye ile ilgileniyor. Büyük bir kriz içinde olduğumuzu görüyorlar. Carlyle’nin çalışma biçimi, birtakım şirketleri kelepir fiyatına satın almak, bunların fiyatını yükselterek bir süre sonra satmaktır. Bunun en iyi zamanı nedir? En dipte bulunulan yerdir. Türkiye, dibe vurdu mu vurmadı mı, bunu araştırıyorlar.” ⁶ 

Türkiye’nin dibe vurup vurmamasıyla ilgili ilginç bir yorumu, büyük bir uluslararası şirket olan Elektrolux’ün Türkiye sorumlusu Nevio Pollesel yaptı. Türk şirketlerini av, kendisini de avcı olarak niteleyen Pollesel, “iyi bir avcı, silahı dolu olarak beklemeli. Üzerinden ne zaman bir kuş geçeceği belli olmaz. Biz de Türkiye’de öyle yapıyoruz” dedi. ⁷ 

Satılan Türk Şirketleri

“Türkiye’nin dibe vurduğu” aslında belliydi. Bu, yabancıların aldıkları yerli şirket sayılarındaki artıştan açıkça görülüyordu. 2001 başı ile 2002 Mart’ı arasındaki 15 ayda tam 227 yerli firma yabancılar tarafından satın alınmıştı. Yabancılar, yerli şirketlerin 14’ünde hisselerini arttırmış, 20’sinin tümünü, 16’sının yüzde 99’unu, 41’inin yüzde 90–95’ini, 46’sının yüzde 51–85’ini ve 90’ının yüzde 50 ve azını satın almıştı. Satılan şirketler ve satış payları şöyledir:

Yabancı Payı Artan Şirketler: Hedef Holding, Commercial Union, Rotopak, Altek Alarko, Tuborg, Bozkurt Helvacısı, Kent Gıda, Mudurnu, Penguen, Kerevitaş, Bayındır Sigorta, Dardanel, Pamir Gıda, Viking Kağıt Sanayi.

Yüzde 100’ü Yabancılara Geçen Şirketler: Toyotasa, Fruko Tamek, UB Ulusal Yat. Men.Kıy.A.Ş., Turko Tekstil Tic. Ltd. Şti., TBS Denizcilik Dış.Tic. A.Ş., Sitebank A.Ş., Sihirgaz Tic.Ve San. A.Ş., L.Notika Yat.San.Tic.Ltd.Şti., Kalyon Kozmetik San., Demirbank, Debis Bilişim Tek.Hiz. A.Ş., Andersen Yön.Ve İnsan Kay., Anadolu Honda, Camel Seyahat, Elena Seyahat, Tantur, Nazar Tur, Marmara Seyahat, Bosphorus, Turchese.

Yüzde 99’u Yabancılara Geçen Şirketler: Zarif Dış Tic., York Klima Tic. A.Ş., Yeni Karadeniz Gıda San., Yapı Merkezi A.Ş., Teknoblok Soğutma Sistem., Som Otelcilik Tic.A.Ş., Siemens Kablo San., Riviera Tur. Sey., Raduga Tur. İşletmecilik, Meyako İnşaat, Lipman Elektronik, İrem Su Ürün.San., İmtic İnş.Malz., H.Uluslararası Danışmanlık, Gülnur Gıda, Gazitepe Market.

Yüzde 90–98’i Yabancılara Geçen Şirketler: Arsena Turizm, Arduman Klima San., Antalya Ulus Çocuk Klb., Ankara Blok İnş., Abaküs Turizm, Vatan Tercüme Tur., Uyar Sanayi ve Tur., Sportif Dış Tic., Pamir Gıda, Eflatun Tekstil, Arba Otel, Çimentaş, Yola Naturel Tur., Fan Grup Turizm Ve Petrol, CNC İleri Teknoloji, Uzakdoğu Turizm San., Marmara Liman İşl., Umut Görüntüleme, Belmersan Belevi San., Art Dış.Tic., Albaker Travel Tur., Ahram Petrol, Agroland İç ve Dış Tic., Mir Tekstil San., Merter Dış Tic., HC İstanbul Holding, Benelli Tekstil İth. ve İhr., Ekip Demir Gıda, Blos–Co Sağlık Gereçleri, Aras Bilgisayar, Yeni Yaşam Yayınları, Vefa Medikal Hast., Turmin Madencilik San., Tem Tur San., Saraçoğlu Enerji, R–S Pazarlama, Frekans Man Ajans, Derya Marine Ser., Alanis Turizm, Abika Tekstil, Ege Profil.

Yüzde 51–85’i Yabancılara Geçen Şirketler: Deniz Rüzgar Enerjisi, Nesne Dizayn Plastik, Ude Turizm İşl., Tür–Az Hayvancılık Sima İth. İhr.Tekstil Gıda, Önce Tur, Sultan Türk Nak., Ön Reklamcılık Senkroma Boya Mad., Marmara Ağaç Kaplama, Atlas Lokantacılık Art Bilgisayar Tanıtım, Most Tanıtım Hiz., Ferhat Savaş Turizm, Erda Elektronik, Duravit Yapı Ürün, Desal İnş. Taah., Nexum Boğaziçi Elektrik, Bilgi Turizm, Organon İlaçları, Ege İzmir Su Ürünleri, Yes Tavukçuluk, Telemaks Bilgisayar, Rotopaş Ambalaj, Rotopak Matbaacılık, Final Uluslararası Çay, Demir Tur Turizm, B.B.Tekstil Servis, Şark Kömür Ban.İth.İhr., Fiksmar İnş. Malz., Doy Piliç Entegre, EYC Bilişim Danışmanlık, Dolmabahçe Turizm, Oto Exchange Mot. Araçları, Karamik Yönetim danış., Çalışkan Gıda Su Ürün., Aysu Elektrik Elektr., PKD Pencere ve Kapı, Turkecom Teknoloji, Doveko Doğal ve Kompoze, Çimentaş İzmir Çim., Mosdorfer Endüstriyel İml., Kardeşler Denizcilik, Anadolu End. Mineraller, Kent Şekerleme.

Yüzde 50’den Azı Yabancılara Geçen Şirketler: United Chemicals Kimya, Tredin Oto Donanım, Sentaş Patlayıcı Mad., Star Ltd.Şti., Soylu Havacılık, Senkom Enerji Kom., Sardes Mücevherat, Pelikant İnt. Tur., Panel Radyatör San., MKS İnşaat, Misket Metal Maden, Marmara Elektronik, MP Tekstil Ve Deri, Licapa Endüstri, Kumlu Turizm, İpek İdrofil Pamuk, İnter Tanıtım Hizm., İnbil Teknolojik Ürün., Heyeres Tekstil İnş., Hem–Hak İnşaat, Hakan Tur Gümrükleme, Gateks Hediyelik Eşya, Evren Tur. Nakl., Eksen Eğitim Kurumları, Ekart Elektronik Kart, Denet Tur Değirmen, Mak.San., Data Transfer San., Bekemler Otomotiv, Apeks Makine, Altek Alarko Elkt. Sant., ACT Tekstil, Yeni İsp.Oto Yed.Parça, Histhil–Toros Fidecilik, Birsin İnş. San., Beyaz Martı Petrol, Tunga Mobilya İnş., SM İletişim Sistem., Pontis Hafif Yapı Yalıtım, Metsin Büro Otom., Ziligen Kayış Paz. San., Yeniköy Gıda San., Tek–İş Traktör, Çay Gıda Elektrik, Bosphorus Avrupa Hava Yol., Bentaş Bilgisayar, Tekfenbank A.Ş., Sodem Elektronik, Ömeriç Turizm, EMI Endüstriyel Mak., Candan Motorlu Araçlar, Beksi İthalat İhr., Mira İnşaat Müh., Köster Yapı Kim., Altınkaynak Turizm, Marmara Teks. Ürün., Kon Yapı Elektronik, Elmalı Fidancılık, Arpal Kimyasal ürün., Yasemin Gıda, Güney Kapitone, Görgül Mimarlık, Ava Asistans Tur.Sağ., Akkim Yapı Kim., İpek Deri San., Vespa Tekstil, Pantok Pancur, N. C. Tekstil San., Redef–Alliance Hol., Egesil Kimya San., Akın Plastik İnş., Carra Mob.Dek.San., SIK–AY Hava, S.F.A. Soğutma San., İtalbi Tekstil, Fany Soft Kağıt, Özgüneşler Dış Tic., Eta Turizm Yatırım, Penguen Gıda San., İstanbul Duty Free, Portaş Giyim San., Anmak Holding, Tekirdağ Ağaç San., T.E.Ü. Endüstriyel, Pr–Net Halkla İlişk., Gülmay Sağlık Hizm., Alset Dış Tic. A.Ş., Isparta Mensucat San., Boğaziçi Dış Tic., Rotogratür Klişecilik, Eyro Holding A.Ş. ⁸ 

---

 1  “Yeni Dünya Düzeni Kemalizm ve Türkiye” Metin Aydoğan 2.Cilt Umay Yay., 12 Basım, İzmir 2004, sf. 706
 2  “Fransa’ya Bak Örnek Al” Yeniçağ 01.08.2005
 3  “Biz Özelleştiriyoruz, Fransızlar Devletleştiriyor” Yeniçağ 06.09.2005
 4  “Carlyle Koç İnternette İşbirliği Yapacak” Hürriyet 05.04.2001
 5  “Koç Goodyear’dan Ayrıldı, Parayı Goodyear’a Yatırdı” Hür. 10.07.2002
 6  “Kelepir Şirket Almaya Geldiler” Hürriyet 05.04.2001
 7  Sabah, 27.04.2005; ak. Aslan Bulut, “Silahımız Dolu Uygun Kuşu Bekliyoruz” Yeniçağ, 30.04.2005
 8  http://www.ato.net.org.tr

Metin AYDOĞAN, 19 Ağustos 2014